Stemprothese

Wat is Stemprothese?

Om te kunnen spreken is er een verbinding gemaakt tussen de luchtpijp en de slokdarm. In de wand hiertussen bevindt zich de stemprothese. De stemprothese is een klein buisje (1 à 2 centimeter) van siliconenmateriaal met aan beide uiteinden een plaatje. Hierdoor blijft het op zijn plaats zitten.  

In de stemprothese zit een klepje dat als een éénrichtingsventiel werkt. Er kan wel lucht van de luchtpijp naar de slokdarm gestuurd worden om te kunnen spreken, maar het voorkomt dat voedsel en vloeistoffen van de slokdarm in de luchtpijp komen. 

Om te kunnen spreken moet het tracheostoma (de opening van de luchtpijp voor in de hals), na het inademen, worden afgesloten. Vervolgens wordt het slokdarmslijmvlies door de langsstromende lucht in trilling gebracht en brengt zo geluid voort: de 'slokdarmstem'. Door te articuleren wordt dit geluid tot verstaanbare spraak gevormd. 

Bron: Atos Medical AB

Waar moet u op letten na uw onderzoek/behandeling?

Hoe moet u de stemprothese verzorgen? 

Voor de goede werking van de stemprothese is het belangrijk deze goed te verzorgen. Deze verzorging bestaat uit het verwijderen van slijm of voedselresten die in de prothese kunnen achterblijven. Er zijn verschillende manieren waarop u de stemprothese kunt schoonmaken. 

Brush (borstel) en flush (ballonnetje) 

De brush is een borstel waarmee u de binnenkant van de stemprothese kunt schoonvegen. De flush is een klein ballonnetje waarmee u water of lucht door de stemprothese kunt spuiten of blazen. Reinig de prothese ’s morgens, ’s avonds en na elke maaltijd met de borstel en het ballonnetje. 

U gebruikt de brush als volgt:

• Maak het borsteltje vochtig 
• Breng de borstel tot aan de blauwe rand in de stemprothese en beweeg de borstel al draaiend voor- en  achteruit in de opening van de prothese. 
• Haal de borstel eruit en veeg het slijm van de borstel af aan een gaasje.  
• Een spiegel helpt om het goed te kunnen zien.

De brush 

U gebruikt de flush als volgt:

• U kunt eventueel het ballonnetje flushen met water of lucht. U kunt kiezen wat u prettig vindt 
• Breng de flush tot aan de blauwe rand in de stemprothese en druk het puntige uiteinde van de flush goed in de prothese.  
• Knijp vervolgens de ballon samen, waardoor er water of lucht door de stemprothese wordt gespoten of geblazen.

De flush

Wat moet u doen als de prothese gaat lekken? 

Het is belangrijk dat u herkent dat er een lekkage is, want bij een lekkage stroomt er vloeistof door of langs de stemprothese waardoor er vloeistof in de longen komt. De stemprothese moet altijd vervangen worden als deze lekt. U moet dan zo snel mogelijk contact opnemen met de polikliniek of de dienstdoende KNO-arts. Als de lekkage door de stemprothese is, dan kan dit via een plug tijdelijk opgelost worden en kunt u de vervanging nog even uitstellen tot de volgende dag. 

Hoe herkent u een lekkage? 

Als u na het drinken veel moet hoesten, dan kan uw stemprothese lek zijn. Bij het drinken van een vloeistof, bijvoorbeeld koffie, kan de vloeistof door of langs de prothese lopen. Bij het hoesten komt de vloeistof dan via het tracheostoma naar buiten.  

U kunt dit controleren op de volgende manier: 

• Zorg dat u in goed licht voor de spiegel staat of laat iemand met een lampje in het stoma kijken. 
• Neem een slokje gekleurde vloeistof, dit is namelijk goed zichtbaar. 
• Direct na de slok kunt u bij de stemprothese zien of er lekkage is. 

U kunt dit op verschillende manieren proberen op te lossen:  

• Door de stemprothese goed schoon te maken, met bijvoorbeeld een brush of flush. 
• Door het stoma met de duim af te sluiten en krachtig te roepen ‘blaast’ u de stemprothese schoon.  

Door weer iets te drinken kunt u controleren of de lekkage verholpen is. Als hierna de lekkage nog aanwezig is, is onderstaande belangrijk. 

Wat zijn de verdere stappen bij een lekkende stemprothese? 

Lekkage DOOR de stemprothese heen

Als de stemprothese na het schoonmaken nog steeds lekt, kunt u de stemprothese tijdelijk afsluiten met de ‘plug’. Dit helpt alleen niet als de vloeistof LANGS (in plaats van DOOR) het spraakknoopje lekt. Als er lekkage blijft, drink dan géén dun vloeibare dranken meer, zoals koffie en thee. 

Hoe moet u de plug plaatsen?

Met de plug kunt u tijdelijk de stemprothese afsluiten. Bij een lekkage kan er dan geen vloeistof door de stemprothese lekken. Helaas kunt u dan, zodra de plug geplaatst is, niet meer praten.  

Het plaatsen en verwijderen van de plug is een handeling die u zelf kunt doen. U kunt de handeling meerdere malen per dag uitvoeren.  

U plaatst de plug als volgt: 

• Plaats het afsluitdopje van de plug op de achterkant van de brush. U houdt de lange flens van de plug samen met de brush vast in één hand. 
• Vervolgens brengt u de plug aan in de opening van de stemprothese. Druk deze goed aan. 
• Als de plug goed geplaatst is, blijft deze zelf zitten in de stemprothese. De lange flens van de plug blijft aan de buitenkant van het tracheostoma hangen. 
• Doordat de lange flens buiten het tracheostoma zit, is het niet mogelijk om een filter op de stomapleister te plaatsen.  
• Als het niet lukt om de plug te plaatsen, kunt u géén vloeibare dranken nuttigen en moet u contact opnemen met de polikliniek (binnen kantooruren) of de dienstdoende arts (buiten kantooruren).

Met de plug in de stemprothese kunt u met een lekkende stemprothese zonder problemen eten en drinken, maar kunt u niet meer spreken. Om toch te spreken, moet u de plug verwijderen. Door voorzichtig aan de lange flens van de stemprothese te trekken, kunt u de plug uit het spraakknoopje halen. Het is dan weer mogelijk om te spreken en om een filter op de stomapleister aan te brengen. 

Vervangen stemprothese

Het gebruik van de plug maakt het mogelijk om een korte periode te overbruggen en te wachten tot de eerstvolgende werkdag. Maar het is wel noodzakelijk om de stemprothese te vervangen. Hiervoor kunt u op werkdagen tijdens kantooruren bellen met de polikliniek KNO (zie kopje ‘Heeft u nog vragen?’).  

Lekkage RONDOM/LANGS de stemprothese 

Wanneer de lekkage zich rondom of langs de prothese bevindt, moet u contact opnemen met de polikliniek (binnen kantooruren) of de dienstdoende arts (buiten kantooruren) om de stemprothese te vervangen. Het heeft dan geen zin om een plug te plaatsen omdat de lekkage er dan nog steeds langs gaat. 

Onduidelijk waar de lekkage vandaan komt 

Als het onduidelijk is waar de lekkage vandaan komt, is het aan te raden wel de plug te proberen. Blijft de lekkage bestaan, dan kunt u contact opnemen met de KNO- of dienstdoende arts om de stemprothese te vervangen. 

Contactgegevens van de betrokken poliklinieken

Als u vragen heeft, kunt u contact opnemen met de verpleegafdeling KOHG, polikliniek KNO of verpleegkundig consulent hoofd-halsoncologie. Dat kan tijdens kantooruren via:

• 071-529 98 49/071-529 79 51 of contacthoofdhals@lumc.nl(Verpleegkundig consulent hoofd-halsoncologie) 
• 071-526 25 39 (Verpleegafdeling KOHG) 
• 071-526 80 20 (Polikliniek KNO)