Vroege opsporing van kanker

Kanker is doodsoorzaak nummer 1 in Nederland. Eén op de drie Nederlanders krijgt gedurende zijn of haar leven deze ziekte. Hoe eerder kanker wordt ontdekt, hoe groter de kans op genezing. Bovendien zijn bij een vroege diagnose doorgaans minder zware behandelingen nodig. Onderzoekers van het LUMC werken aan een betrouwbare en simpel uit te voeren bloedtest voor vroege opsporing van kanker.

Waarom helpen?

Het aantal kankerpatiënten neemt toe. Gelukkig wordt de kans om te genezen steeds groter. Die kans willen we vergroten. We willen een eenvoudige en betrouwbare bloedtest ontwikkelen die kanker opspoort als de ziekte nog in een voor- of beginstadium is. We kunnen al vroeg veranderingen in het bloed zien. Zeker bij agressieve vormen van kanker redt dit levens.

Ons doel is een test te ontwikkelen die eenvoudig bij de huisarts, of thuis door middel van een vingerprik, wordt afgenomen. Deze test heeft een grotere betrouwbaarheid dan de huidige onderzoeken. We baseren het onderzoek van deze bloedtest op het profiel van eiwitten in het bloed. Daarnaast herleiden we de herkomst van deze eiwitten. Daarmee willen we uiteindelijk kunnen vaststellen welke patiënten een meer agressieve vorm van de ziekte hebben en welke patiënten niet, zodat een behandelplan op maat kan worden geboden.

Daarnaast hebben de onderzoekers gevonden dat de omgeving waarin de tumor groeit van groot belang is voor het succes van de behandeling. Resultaten van dit onderzoek leiden tot een betere en aan onderzoeken voor een behandeling op maat voor de individuele patiënt.

Behandeling op maat

Als iemand de diagnose kanker krijgt, is een juiste behandeling belangrijk. Met ons onderzoek naar het omliggende bindweefsel van de kankercellen in de tumor, ook wel stroma genoemd, willen we een betere op de individuele patiënt afgestemde therapie mogelijk maken.

Bij mensen met borstkanker en darmkanker keert de ziekte vaak terug, ondanks het compleet verwijderen van de tumor. Dit is het gevolg van het uitgroeien van aanvankelijk minuscule uitzaaiingen. Een behandeling met chemotherapie kan deze uitzaaiingen doen verdwijnen. Slechts een klein deel van de patiënten heeft echter baat bij chemotherapie, terwijl wel alle patiënten vervelende bijwerkingen ondervinden. Dat betekent vaak een verlies van kwaliteit van leven. Het is van groot belang de bestaande keuzemogelijkheden in behandeling te optimaliseren en te werken aan een betere op de individuele patiënt afgestemde therapie.

Financiering van het onderzoek

U kunt dit onderzoek voor langere tijd steunen door periodiek te schenken. U geeft dan ten minste vijf jaar lang de zekerheid van uw steun aan het onderzoek. Periodieke giften kunt u vastleggen in een schenkingsovereenkomst met de Bontius Stichting, ten behoeve van het onderzoek naar de Vroege Opsporing van Kanker (BS012). De schenkingsovereenkomst kunt u hier downloaden.

Iedere gift – hoe groot of klein ook – draagt bij aan het dichterbij genezing brengen van een ernstige en complexe ziekte als kanker. Naast periodiek schenken zijn er voor particulieren ook andere manieren om te doneren aan het onderzoek, bijvoorbeeld door een eenmalige gift of een structurele donatie via een machtiging. Ook bedrijven kunnen fiscaal vriendelijk schenken aan de stichting en wetenschappelijk onderzoek in het LUMC steunen. Lees daar hier meer over.

Verschillende manieren van steunen

Elke steun is uniek en waardevol. Of het nou een eenmalige gift is, een periodiek schenking of u een eigen fonds opricht. We gaan graag met u in gesprek over de manier die het best bij u past.

Ons onderzoek naar vroege opsporing via bloed

Om de bloedtest voor het vroeg opsporen van kanker te ontwikkelen, brengen we bloedmonsters van zowel gezonde als zieke mensen in kaart. Met geavanceerde apparatuur kijken we naar de verschillen in eiwitsamenstelling van het bloed. We zoeken naar verschillen die kenmerkend zijn voor de ziekte kanker. In het LUMC vragen we al jarenlang systematisch aan patiënten en hun begeleiders een buisje bloed af te staan, waardoor een unieke collectie bloedmonsters is opgebouwd.

…

Om de bloedtest voor het vroeg opsporen van kanker te ontwikkelen, brengen we bloedmonsters van zowel gezonde als zieke mensen in kaart. Met geavanceerde apparatuur kijken we naar de verschillen in eiwitsamenstelling van het bloed. We zoeken naar verschillen die kenmerkend zijn voor de ziekte kanker. In het LUMC vragen we al jarenlang systematisch aan patiënten en hun begeleiders een buisje bloed af te staan, waardoor een unieke collectie bloedmonsters is opgebouwd.

In samenwerking met diverse onderzoeksgroepen* is een methode ontwikkeld die inzicht geeft in de verschillen in het bloedbeeld tussen gezonde mensen en mensen met kanker. In samenwerking met het Centraal Klinisch Laboratorium in Leiden vertalen we onze bevindingen naar een test voor de patiënt, die gebruikt kan worden voor het stellen van een diagnose in het ziekenhuis.

* Erasmus MC / Clinical and Cancer Proteomics in Rotterdam, en het Centrum voor Proteomics en Metabolomics en het Klinische Chemisch Laboratorium in Leiden.

Vroege diagnose van borst-, dikkedarm- en alvleesklierkanker

Het onderzoeksteam van het LUMC is met name gespecialiseerd in borstkanker, dikkedarmkanker en alvleesklierkanker. We werken dan ook hard om vroegtijdige opsporing van deze kankersoorten te realiseren.

Met de huidige methoden voor opsporing van kanker stellen we bij veel patiënten een niet-agressieve vorm van kanker vast. Deze patiënten zullen niet snel overlijden aan de ziekte. Tot nu toe kregen deze patiënten een standaard en daardoor vaak onnodig zware behandeling, met alle vervelende gevolgen van dien. Juist daarom is het belangrijk de mate van agressiviteit van de ziekte in kaart te brengen. Bij bloed- en weefselonderzoeken zoeken we naar eiwitten die kenmerkend zijn voor een meer agressiefhet ziektebeloop. Dit kan een belangrijke rol spelen bij de behandelkeuze voor het al dan niet geven of continueren van chemotherapie of voor een betere, op de individuele patiënt afgestemde, chemotherapie.

Ons onderzoek naar betere risico inschatting via weefsel

Wereldwijd laten verschillende onderzoeken, ook het onze, een nieuwe visie zien op het kankerproces. De omgeving van de kankercellen in de tumor, de zgn. micro-omgeving, het bevat zogeheten bindweefsel (ook wel stroma genoemd) en speelt een belangrijkere rol dan voorheen werd gedacht. Het bindweefsel blijkt een groot aandeel te hebben in de groei en verspreiding van kanker en staat door middel van signaalstoffen met de tumor in verbinding. Signaalstoffen hebben een belangrijke invloed; denk aan een wond die maar niet wil genezen.

…

Wereldwijd laten verschillende onderzoeken, ook het onze, een nieuwe visie zien op het kankerproces. De omgeving van de kankercellen in de tumor, de zgn. micro-omgeving, het bevat zogeheten bindweefsel (ook wel stroma genoemd) en speelt een belangrijkere rol dan voorheen werd gedacht. Het bindweefsel blijkt een groot aandeel te hebben in de groei en verspreiding van kanker en staat door middel van signaalstoffen met de tumor in verbinding. Signaalstoffen hebben een belangrijke invloed; denk aan een wond die maar niet wil genezen.

In ons onderzoek hanteren wij een nieuwe kijk op kanker: wij onderzoeken niet langer alleen de kankercellen, maar juist ook de cellen en structuren in de nabije omgeving van de kankercellen! Deze omgeving noemen wij de tumor micro-omgeving. Uit onderzoek weten we nu namelijk dat deze micro-omgeving belangrijke hulptroepen levert aan de kankercellen. De micro-omgeving helpt op deze manier de kankercellen groeien en verder te verspreiden door het lichaam (uitzaaien). Wij geloven daarom dat onderzoek naar de micro-omgeving de patiëntenzorg kan verbeteren.

Betere risico inschatting voor borst-, dikkedarm- en alvleesklierkanker

Een van onze onderzoeken onderzoekslijnen op het gebied van de tumor micro-omgeving richt zich op het evenwicht tussen de kankercellen en het omliggende bindweefsel. Dit bindweefsel dat tussen de kankercellen ligt noemen we ook wel, het stroma. Onze onderzoeksgroep heeft ontdekt dat de verhouding tussen het aantal kankercellen en de hoeveelheid stroma bepalend is voor de prognose van de patiënt! Deze verhouding tussen kankercellen en stroma noemen we simpelweg, de tumor-stroma ratio (TSR). Over het algemeen geldt dat kankerpatiënten met véél stroma (bindweefsel) en weinig kankercellen een slechtere overleving hebben dan kankerpatiënten met veel kankercellen en weinig stroma. Dit benadrukt nog eens hoe belangrijk de micro-omgeving is voor het begrijpen van een ziekte zoals kanker. Dankzij onze uitvinding van de TSR kunnen we nu een beter inschatting maken van hoe agressief een tumor is. Op termijn kunnen we hierdoor patiënten met een agressieve tumor een passende behandeling geven.

Onze onderzoeksgroep heeft ontdekt dat de verhouding tussen het aantal kankertumorcellen en stromacellen in de primaire tumor (de tumor-stroma ratio (TSR)) op een eenvoudige en reproduceerbare wijze bepaald kan worden en een betrouwbare parameter is voor het voorspellen van het ziektebeloop en de overleving van de patiënt. Patiënten met veel stroma in de tumor hebben een slecht ziektebeloop. In de afgelopen jaren is de voorspellende waarde van de TSR-methode herhaaldelijk bevestigd door onafhankelijke internationale onderzoeksgroepen. De TSR kan makkelijk worden toegevoegd aan het huidig routine pathologie onderzoek, met beperkte extra kosten en nauwelijks extra tijd.

Door de voorspellende waarde van de TSR voor het ziektebeloop van de patiënt heeft deze goedkope biomarker de potentie om de behandeling van borst- en darmkanker te verbeteren en kan het een belangrijke rol spelen bij de behandelkeuze voor het al dan niet geven van chemotherapie en dus betere, op de individuele patiënt afgestemde, precisietherapie.

De oudere patiënt en het micromilieu

Sinds kort doen we onderzoek naar de oudere (70+) patiënt met kanker. Leeftijd is namelijk niet zomaar een getal! Naarmate we ouder worden, worden de verschillen in gezondheid tussen mensen steeds groter. Zo is er de fitte 90-jarige die nog zelfstandig woont en zelf auto rijdt, maar ook de kwetsbare 70-jarige die volledig zorg afhankelijk is en in een woonzorgcentrum woont. Als deze twee verschillende ouderen kanker ontwikkelen, dan krijgen ze vaak toch dezelfde behandeling! Dit komt omdat het niet altijd duidelijk is welke oudere kwetsbaar is en welke fit. In de praktijk zien we nu dat kwetsbare ouderen minder vaak hun (zware) behandeling afmaken en slechtere overleving hebben dan de fitte ouderen. Dit vraagt om een betere behandeling op maat.

…

Sinds kort doen we onderzoek naar de oudere (70+) patiënt met kanker. Leeftijd is namelijk niet zomaar een getal! Naarmate we ouder worden, worden de verschillen in gezondheid tussen mensen steeds groter. Zo is er de fitte 90-jarige die nog zelfstandig woont en zelf auto rijdt, maar ook de kwetsbare 70-jarige die volledig zorg afhankelijk is en in een woonzorgcentrum woont. Als deze twee verschillende ouderen kanker ontwikkelen, dan krijgen ze vaak toch dezelfde behandeling! Dit komt omdat het niet altijd duidelijk is welke oudere kwetsbaar is en welke fit. In de praktijk zien we nu dat kwetsbare ouderen minder vaak hun (zware) behandeling afmaken en slechtere overleving hebben dan de fitte ouderen. Dit vraagt om een betere behandeling op maat.

Om deze reden doen we nu onderzoek naar de micro-omgeving in oudere patiënten met kanker. Onze eerste onderzoeksresultaten zijn verbluffend: kwetsbare ouderen hebben een ander soort micro-omgeving dan fitte ouderen. In de toekomst kunnen we dus mogelijk deze micro-omgeving gaan gebruiken om in te schatten welke oudere kwetsbaar is en welke fit. Vervolgens kunnen we dan een passende behandeling op maat geven die meer succesvol is.

Wat hebben we bereikt

Het landelijk programma bij jonge vrouwen met borstkanker verloopt voorspoedig. Steeds meerAcht ziekenhuizen nemen momenteel deel aan onze TESTBREAST-studie. In samenwerking met het Erasmus MC vonden we afwijkende eiwitten in het bloed die het verschil laten zien tussen vrouwen met en vrouwen zonder borstkanker. De voorlopige resultaten zijn zeer bemoedigend. Ten opzichte van controles bij gezonde vrouwen vinden we bij een aantal vrouwen die erfelijk belast zijn eiwitten die verband houden met de ontwikkeling van kanker zelfs al één tot twee jaar vóór detectie van de tumor.

…

Het landelijk programma bij jonge vrouwen met borstkanker verloopt voorspoedig. Steeds meerAcht ziekenhuizen nemen momenteel deel aan onze TESTBREAST-studie. In samenwerking met het Erasmus MC vonden we afwijkende eiwitten in het bloed die het verschil laten zien tussen vrouwen met en vrouwen zonder borstkanker. De voorlopige resultaten zijn zeer bemoedigend. Ten opzichte van controles bij gezonde vrouwen vinden we bij een aantal vrouwen die erfelijk belast zijn eiwitten die verband houden met de ontwikkeling van kanker zelfs al één tot twee jaar vóór detectie van de tumor.

Met de TESTBREAST-studie willen we door middel van een eenvoudige bloedtest een nieuwe methode ontwikkelen voor vroege opsporing van borstkanker bij jonge vrouwen die erfelijk zijn belast. De bloedtest is niet schadelijk, is goedkoper dan een mammogram of MRI en bovendien beschikbaar voor vakere controles. Kortom: de bloedtest is zeer geschikt voor vroege opsporing van borstkanker.
In de studies naar de afwijkende eiwitten in het bloed kunnen we vrij precies patiënten herkennen met een vroeg stadium van darmkanker en alvleesklierkanker (>90 procent). Via het landelijk programma voor vroege opsporing van darmkanker bij mensen ouder dan 50 jaar wordt onze test naar afwijkende eiwitten in het bloed vergeleken met de huidige test, die bloedsporen in de ontlasting aantoont. Mogelijk kan onze bloedtest helpen het aantal patiënten te verminderen dat onnodig een coloscopie moet ondergaan. Dat bespaart patiënten een vervelend onderzoek én zorgkosten.De eiwitten die de micro- omgeving afgeeft aan het bloed kunnenan belangrijke informatie bevatten over de agressiviteit van de tumor en over het wel of niet aanslaan van de behandeling. Onderzoek in samenwerking met de (farmaceutische) industrie en pharma kan hier inzicht bieden inop het gerichter behandelen van de patiënt.
We zijn op weg om bloed, verkregen uit een simpele vingerprik, te onderzoeken op afwijkende eiwitten. De test, waarbij een enkele druppel bloed op een kaartje wordt gebracht, kan thuis worden uitgevoerd en daarna per post worden verzonden. De toepassing voor een bevolkingsonderzoek komt daarmee dichterbij. Uit de eerste onderzoeken blijkt dat de methode robuust is.
We kunnen op basis van weefselonderzoek beter onderscheid maken tussen agressieve en niet-agressieve tumoren. Daardoor kunnen we een beter, op de individuele patiënt afgestemd behandelplan voorstellen, met daarin het advies wel of geen behandeling met chemotherapie. Daardoor kan een betere keuze worden gemaakt, met een verminderde onder- of overbehandeling van de patiënt als gevolg.
De UNITED-studie is een Europese studie die internationaal pathologen traint en de methode op basis van weefselonderzoek valideert, zodat deze methode kan worden opgenomen in de internationale richtlijnen voor de behandeling van kankerpatiënten. De resultaten van deze studie zullen medio 2022-2023 bekend worden.

Lees meer over ons onderzoek in onderstaande research reports:
- Research report 2023
- Research report 2020

Dit willen we nog bereiken

Op de korte termijn

We willen de TSR aan de internationale richtlijnen toevoegen. Omdat het een simpele en goedkope methode is, verwachten we dat dit heel goed mogelijk is. De medische wereld kent een classificatie waarmee de mate van uitbreiding van de ziekte wordt weergegeven. Deze classificatie geeft richtlijnen voor behandeling en stelt medici wereldwijd in staat te overleggen over de karakteristieken van een tumor bij een patiënt en de resultaten van behandelingen te vergelijken als het gaat om de kansen op terugkeer van de ziekte, overlevingskansen en het nut van chemotherapie.

…

Op de korte termijn

We willen de TSR aan de internationale richtlijnen toevoegen. Omdat het een simpele en goedkope methode is, verwachten we dat dit heel goed mogelijk is. De medische wereld kent een classificatie waarmee de mate van uitbreiding van de ziekte wordt weergegeven. Deze classificatie geeft richtlijnen voor behandeling en stelt medici wereldwijd in staat te overleggen over de karakteristieken van een tumor bij een patiënt en de resultaten van behandelingen te vergelijken als het gaat om de kansen op terugkeer van de ziekte, overlevingskansen en het nut van chemotherapie.

We willen onze bloedtest naar afwijkende eiwitten evalueren binnen bestaande programma’s voor vroege opsporing van borstkanker en dikkedarmkanker. Tevens streven we ernaar om onze bloedtest mee te laten lopen in de huidige screening van patiënten met een hoog risico en uit te breiden naar alle universitaire medische centra. Voor een beter toegepast screeningsbeleid, naast de gangbare technieken als mammografie, coloscopie, radiodiagnostiek en MRI, zijn heldere aanbevelingen nodig.
Meer inzicht krijgen over de factoren van de micro omgeving die de tumorgroei stimuleert. Dit doen we in samenwerking met gerenommeerde onderzoekers in de USA en met bedrijven in het Bioscience park.

Op de lange termijn

Het is onze ambitie te achterhalen hoe de veranderingen in de eiwitten in het bloed samenhangen met het verloop van de ziekte. Als we agressieve en minder agressieve tumoren beter van elkaar kunnen onderscheiden, kunnen we de behandeling preciezer afstemmen. We streven naar een aanpak gericht op de individuele patiënt in plaats op van een groep patiënten. Op basis van weefselonderzoek kunnen we het onderscheid tussen verschillende tumoren al goed maken. De volgende stap is die naar herkenning van de betrokken eiwitten in het bloed.
Voor dit onderzoek werken we samen met onderzoekers en een bedrijf in de Verenigde Staten voor het herkennen van agressieve tumoren gebaseerd op eiwitten in het bloed. Met deze laatste stap nemen we beide onderzoeken samen om zo te komen tot een zo goed en optimaal mogelijke behandeling van de individuele patiënt. Met deze methode zijn we ook in staat om tijdens de behandelingen te monitoren of de therapie aanslaat of niet en hierop te anticiperen. Denk bijvoorbeeld aan het eerder stoppen van behandelingen, snel overschakelen naar een andere behandeling of natuurlijk een succesvolle behandeling bespreken met de patiënt.
We hebben nu onze eerste stappen op het gebied van de oudere patiënt met kanker gezet. Met ons onderzoek hopen we op de korte termijn een betere inschatting te kunnen maken van kwetsbare en fitte ouder patiënten. Als dat is gelukt, dan kunnen we vervolgens de kwetsbare oudere patiënt met kanker een minder intensieve behandeling aanbieden, die beter wordt verdragen. De fitte patiënt kan intensiever worden behandeld. Met deze behandeling op maat proberen we dan de kans op overleving te verbeteren en de kans op terugkeer van de ziekte zo klein mogelijk te houden.