Afkolven van moedermelk

Melkproductie opbouwen 

De eerste melk noemen we colostrum. De aanmaak hiervan begint al vanaf 20 weken zwangerschap. Deze melk bevat veel antistoffen en is heel geconcentreerd zodat een kleine hoeveelheid al voldoende is. In sommige situaties is het handig om al tijdens de zwangerschap deze colostrum af te kolven. Wanneer verwacht wordt dat de baby bijvoeding nodig heeft (moeders met diabetes, bij een baby met een aangeboren afwijking, een eerdere borstvoeding die niet zo goed verlopen is of indien u dit zelf prettig vind). We noemen dit antenataal kolven. 

Antenataal kolven is niet voor iedereen geschikt. Overleg voor je hiermee begint met je Gynaecoloog, verloskundige of een lactatiekundige in het GHL.

• Starten met antenataal kolven kan vanaf ongeveer 37 weken 
• Gebeurt altijd met de hand. Zie werkwijze kolven met de hand 
• 2-3 keer per dag gedurende 10 minuten. Meedere keren wisselen van borst 
• Stoppen indien u contracties krijgt, probeer het de volgende dag opnieuw 
• Vang het colostrum op in een spuitje of in een colostrumcontainer (evt. af te halen op het GHL) 
• Het afgekolfde colostrum direct invriezen. Voor de bevalling de bevroren colostrum meenemen en direct afgeven om op het GHL in de vriezer te bewaren tot gebruik. 

NB: Bij antenataal kolven, kolf je de melk die is aangemaakt onder invloed van zwangerschapshormonen. Na de geboorte van de baby, komt het proces van vraag en aanbod op gang door stimulatie en de daling van de zwangerschapshormonen. 

Na een dag of 5 gaat colostrum over in overgangsmelk tot de melkproductie goed op gang is. Daarna spreken we van ‘rijpe moedermelk’. 

Voor het opbouwen van de melkproductie gaan we uit van 3 fases: 

Fase 1. Vanaf geboorte tot de melkproductie toeneemt (tot ongeveer de derde dag) Als de baby wordt opgenomen op de NICU of niet zelf aan de borst kan, begin je binnen het eerste uur na de bevalling. Na een keizersnede start je met kolven zodra je op de afdeling terug bent. Als kolven nodig is omdat de baby bijvoeding krijgt, kolf je direct nadat de baby aan de borst gedronken heeft. Om de melkproductie goed op gang te brengen, is het belangrijk regelmatig te kolven: minstens 7 keer per 24 uur, waarvan minimaal één keer in de nacht.

Fase 2. De melkproductie neemt toe tot volledige productie (de derde dag tot week 4)

Het is belangrijk om minstens 7 keer per dag te blijven kolven. De melkproductie neemt geleidelijk toe. Een volledige productie van 750 ml is normaal. Bedenk dat je baby in een normale situatie ook ’s nachts zou drinken en dat te volle borsten de toeschietreflex en de melkproductie belemmeren.

Fase 3. Het in stand houden van volledige melkproductie (vanaf week 4)

Bij een goede productie en geen klachten van te volle, pijnlijke borsten mag de frequentie van kolven minder vaak zijn. Blijf de melkproductie in de gaten houden en houd een dagboekje bij.

Als de melkproductie afneemt, is het verstandig vaker te gaan kolven. Hoe vaker je kolft, hoe meer melk geproduceerd zal worden. Het heeft geen zin om langer te kolven. Je kunt beter vaker korter kolven dan minder vaak en lang. 

Combineren kolven met de hand en elektrisch kolven 

Uit onderzoek is gebleken dat een combinatie van handkolven en elektrisch kolven tijdens de eerste 3 dagen na de bevalling helpt om zo snel mogelijk de melkproductie op gang te brengen. Voor de langere termijn geeft deze methode een hogere melkproductie per 24 uur. Na het kolven met de hand volgt een kolfsessie van minimaal 15 minuten met een professionele kolf. Beide technieken (kolven met de hand en elektrisch kolven) worden hieronder uitgelegd. 

Voorbereiding op het kolven 

Begin met een korte borstmassage van ongeveer 1 minuut. Dit bevordert de toeschietreflex.

• Masseer de bovenkant van de borst, vlak bij de borstkas, met draaiende bewegingen van de vingers. Verplaats na een paar seconden de vingers naar het stukje borst ernaast. Masseer zo spiraalsgewijs de hele borst. 
• Plaats de handen op de borst, een boven en een aan de onderkant, en beweeg de handen zachtjes heen en weer. 
• Plaats de handen op de borst, ieder aan een kant, en beweeg de handen zachtjes heen en weer. 
• Strijk met de rug van de vingers zachtjes van de basis van de borst richting de rand van de tepel en tepelhof.

Werkwijze kolven met de hand 

Het kolven met de hand doe je ongeveer 5 minuten. Als er nog melk komt, kun je nog even doorgaan. Na 3 dagen is het handkolven niet meer nodig voor het op gang brengen van de melkproductie, maar sommige moeders vinden het prettig om de borst op deze manier te blijven voorbereiden op het elektrisch kolven.

• Was je handen 
• Zet de colostrumcontainer klaar 
• Neem na een korte massage de borst in de hand, 2-3 cm achter de tepel, met duim boven en de vingers onder de tepel in de vorm van een C 
• Duw de hand naar de borstkas (fig. 1) en druk duim en vingers naar elkaar toe (fig. 2 en 3) 
• Wrijf of glijd niet met de vingers over de huid, maar maak een drukkende beweging 
• Verplaats de vingers rondom de tepelhof zodat alle melkklieren aan de beurt komen 
• Doe dit ongeveer 5 minuten

Voor vrouwen met zwaardere borsten kunnen de volgende tips helpen:

• Leg een opgerolde doek onder de borst 
• Kolf de borst met 2 handen tegelijk, hierbij is hulp nodig. 
• Of kolf op de volgende manier 
  • Leg de duim bij de vingers onder de borst 
  • Druk met de andere hand op de bovenkant van de borst 
  • Verplaats hierbij de druk van de wijsvinger naar de pink 
  • Herhaal deze beweging ritmisch

Werkwijze elektrisch kolven

In het LUMC/Geboortehuis Leiden wordt de Medela Symphony kolf gebruikt. De Symphony kolf is speciaal ontwikkeld om moeders tijdens hun lactatieperiode te ondersteunen bij het opgang brengen en in stand houden van een goede melkproductie als de baby daar toe niet in staat is. De Symphony kolf beschikt over 2 kolfprogramma’s. Moeder die voor 36 weken bevallen starten met het INITIATE-programma. Moeders die na 36 weken bevallen gaan gelijk in het MAINTAIN-programma kolven. 

Voor het opbouwen van een goede melkproductie is het altijd nodig om na een paar dagen over te schakelen naar het MAINTAIN-programma, doe dit:

• Bij beginnende melkproductie 
• Bij borsten die zwaarder aanvoelen 
• Maximaal 48 uur na de geboorte

1. Het INITIATE-programma

Het INITIATE-programma ondersteunt moeders die afhankelijk zijn van de borstkolf om de melkproductie op te starten. Dit programma duurt 15 minuten en heeft meerdere pauzes. Het is belangrijk om het programma volledig af te maken. De borstkolf schakelt na 15 minuten automatisch uit. 

2. Het MAINTAIN-programma

Het MAINTAIN-programma gebruik je om de melkproductie op te bouwen en in stand te houden. Met een speciale techniek doet het programma het zuigpatroon van een gezonde baby na. Met dit programma kolf je totdat de borst leeg en zacht aanvoelt, maar minstens 15 minuten gedurende de periode die nodig is om de melkproductie op te bouwen. In een later stadium kan dit langer of korter zijn. De borst is leeg als de straaltjes weer overgaan in druppeltjes. Het kolfprogramma moet je handmatig uitschakelen. 

Benodigdheden

• Professionele elektrische borstkolf 
• 2 kolfsets (disposable set tijdens opname moeder, daarna eigen koopset)
• Eerste dagen colostrum container 35 ml
• Daarna een flesje passend bij melkproductie (80-150-250 ml). U krijgt flesjes mee van de afdeling waar uw baby verblijft om de melk in op te vangen.
• Kolfemmer + patiëntensticker 
• Schone katoenen luier om de kolfset af te drogen 
• Handdoek 
• Ronde stickers voor de eerste week + naamsticker 
• Pen 
• Schone zoogkompressen 
• Medela Family app of Kolfdagboekje https://www.medela.nl/borstvoeding/jouw-borstvoedingsperiode/medela-family-app

Het kolven

• Was je handen. 
• Maak de kolfset gebruiksklaar. 
• Plaats het borstschild recht op de tepel tegen de borst. 
• Kolf in het programma wat bij de situatie past. 
• Schakel het INITIATE-programma in 
  • Schakel de borstkolf in met de aan-/uitknop 
  • Druk binnen 10 seconden op de druppeltoets 
  • Verhoog het vacuüm door de draaiknop naar rechts te draaien, net zo lang tot het prettig aanvoelt. Bij pijn dient de zuigkracht verlaagd te worden.
• Of schakel het MAINTAIN-programma in 
  • Schakel de borstkolf in met de aan-/uitknop 
  • De stimulatiefase begint en schakelt na 2 minuten automatisch over naar de afkolffase. 
  • Als de melk begint te stromen voordat de 2 minuten om zijn, druk dan op de druppeltoets om over te schakelen. 
  • Verhoog het vacuüm door de draaiknop naar rechts te draaien, net zo lang tot het prettig aanvoelt. Bij pijn dient de zuigkracht verlaagd te worden.
• Kolf minstens 15 minuten. 
• Kantel voorzichtig de kolfschilden, zodat er geen melk verloren gaat en zet het apparaat uit. 
• Label de flesjes met een ronde sticker (eerste week) en een naamsticker met datum en tijd.

NB. Het kolven hoort geen pijn te doen! Zorg dat de tepel goed in het midden van het kolfschild blijft. De tepel moet voldoende ruimte hebben om heen en weer te bewegen in het smalle deel. Blijf dit ook controleren tijdens het kolven om beschadigingen van de tepel te voorkomen. Wanneer er onvoldoende of te veel ruimte overblijft tussen schild en tepel, kun je een andere maat borstschild aanschaffen. Overleg dit met de verpleegkundige.

Toeschietreflex bevorderen 

Omdat elektrisch afkolven een onnatuurlijke manier is om de borsten te legen, duurt het toeschieten van de melk bij sommige moeders wat langer. Enkele tips om te zorgen dat het toeschieten van de melk beter gaat:

• Kolf op een plek waar je je prettig voelt en comfortabel zit. 
• Kolf naast je baby. 
• Toeschietreflex fase nogmaals toepassen (rechter druppelknop nogmaals indrukken). 
• Kijk naar een foto of webcam van de baby. 
• Kolf na het buidelen. 
• Kolf eerst met de hand. 
• Verwarm de borst voor het kolven (bijvoorbeeld een hotpack of natte warme luier). 
• Masseer de borst voor en/of tijdens het kolven. 
• Drink een glas water of sap tijdens het kolven. 
• Zoek afleiding, bijvoorbeeld door televisie te kijken of een tijdschrift of boek te lezen.

Na het kolven

• Om de tepels te beschermen, kun je de laatste druppel melk laten opdrogen. 
• Breng schone borstkompressen aan. 
• Reinig de kolfsets na elke kolfsessie. Spoel de kolfsets eerst met koud water af. Stop de sets in een warm sopje in de kolfemmer en spoel ze daarna nogmaals af. 
• Droog de kolfsets met een hydrofiel luier. Gooi deze na elke kolfsessie in de was. 
• Bewaar het kolfset in de kolfemmer. Deze mag bij het ontslag mee naar huis.. 
• Breng de afgekolfde melk direct naar de afdeling waar uw baby verblijft of laat de melk erheen brengen.

Hygiëne

De kolfset ( m.u.v. De slangen en membranen) moet u dagelijks steriliseren. Dit kan op de volgende manieren:

• 10 minuten uitkoken in een pan met water
• Met een magnetronsterilisator
• Met een stoomsterilisator
• Met Quick Clean-zakken

Bekijk de gebruiksaanwijzing om te zien hoe je dat precies doet. Was de kolfemmer na elke kolfsessie. Gebruik alleen opvangflessen die je uit het ziekenhuis meegenomen hebt. Deze zijn gebruiksklaar en voor eenmalig gebruik.  

Verblijf na ontslag in Ronald Mac Donald huis of hotel let extra goed op hygiëne maatregelen met betrekking tot uitkoken van kolfset en het bewaren en vervoeren van de afgekolfde melk.

Stuwing 

Na 3-4 dagen kan er stuwing, een gevoel van volle borsten ontstaan. Dit is een fysiologisch verschijnsel en komt voor bij volledig borstvoeding, maar ook bij kolven. 

maatregelen:

• doorgaan met frequent kolven 
• indien nog niet eerder gedaan, starten met 1-2 x  's nachts kolven 
• zo nodig langer door kolven (tot melkstraaltjes gestopt zijn) 
• toeschietreflex fase nogmaals toepassen (rechter druppelknop nogmaals indrukken) 
• voorafgaand aan het kolven vederlichte lymfe massage toepassen 
• koelen met ijs of alternatief, na het kolven, zo vaak als prettig is 
• soms kan een paracetamol (of iets sterkers) verlichting geven 
• indien gewenst een steunende BH dragen 
• bij aanhoudende problemen lactatiekundige inschakelen. 

Te weinig melk 

Bij een melkproductie <500ml per 24 uur vanaf dag 10 is er spraken van onvoldoende melkproductie. 

maatregelen:

• maak gebruik van de Medela symphony kolf 
• kolf minimaal 7-8x per 24 uur, w.v. 1-2x in de nacht 
• controleer maat borstschild 
• 1x dgs clusterkolven = 15 min kolven - 10 min pauze - 10 min kolven - 10 min pauze - 10 min kolven - 10 min pauze - 10 min kolven 
• consult lactatiekundige. 

Huren van een borstkolf

Wij adviseren de eerste 4 tot 6 weken een professionele borstkolf te huren. Het is niet verstandig om direct een kolfapparaat aan te schaffen. Het is beter te wachten tot duidelijk wordt hoe het met de baby en het opbouwen van de melkproductie gaat. Na een week of 4 kun je een keuze maken om te blijven huren of een apparaat te kopen dat past bij jouw situatie. Een kolfapparaat lenen is uit hygiënisch oogpunt niet veilig. De koopkolven zijn niet geschikt voor het op gang brengen en in stand houden van de melkproductie voor een premature of zieke baby. Het huren van de Medela Symphony borstkolf, het kopen van de dubbele afkolfset met de juiste maat kolfschilden (21,24,27 en 30 mm) is mogelijk bij verschillende verhuuradressen, vindbaar via: https://www.medela.nl/borstvoeding/locationfinder.

Informeer jezelf goed voor je een koopkolf aanschaft. Er zijn kolven waarbij je de gekochte kolfset kunt hergebruiken. Voor meer informatie: https://www.moedermelknetwerk-borstkolfwinkel.nl.

Verzekering

Kijk voor de voorwaarden van je eigen verzekering op je polis voor de vergoeding die ze bieden voor het huren van een professionele borstkolf. Indien de verzekering een bewijs wil hebben voor teruggave, kun je de lactatiekundige mailen. 

Zo goed mogelijk gebruikmaken van de melk 

Een paar tips om je melk zo goed mogelijk te kunnen gebruiken: 

• De eerste dagen is de melkproductie nog niet zo groot, je kunt dan alle melk naar de afdeling brengen. Later in het proces kan het zijn dat je meer melk aanmaakt dan de baby nodig heeft. 
• Met de verpleegkundige die voor jouw baby zorgt, kun je afstemmen hoeveel melk je vers mee kunt nemen. 
• Het is beter verse melk mee te nemen dan ingevroren moedermelk 
• De overige melk wordt (thuis) ingevroren. Het is verstandig om dit in kleine porties te doen, zodat er geen melk verloren gaat. 

Houdbaarheid en vervoeren 

• De afgekolfde moedermelk is in de koelkast 48 uur houdbaar. Niet in de deur van de koelkast bewaren. 
• Direct ingevroren moedermelk is in de ziekenhuissituatie 3 maanden houdbaar. 
• Na ontdooien is de moedermelk nog 24 uur in de koelkast houdbaar. 
• Zorg dat de bevroren moedermelk tijdens het vervoer niet ontdooit. Je kunt de moedermelk vervoeren in een koelbox of koeltas met koelelementen. 

Overige tips en wetenswaardigheden 

• De combinatie van handkolven en elektrisch kolven geeft sneller colostrum en meer melk per 24 uur voor de langere termijn. 
• Begin ’s morgens vroeg voor het ontbijt met kolven en verdeel de overige sessies over de dag. Zorg dat je op tijd gaat slapen zodat je fit genoeg bent om 1 keer ’s nachts te kolven. 
• Koop een speciale kolf-bh of gebruik een oude bh waar je gaten in kunt knippen. Zo heb je je handen vrij om tijdens het kolven de borsten nog beter leeg te masseren. Het geeft ook meer ontspanning tijdens het kolven. 
• Moeders die te vroeg zijn bevallen maken melk aan met een samenstelling die goed past bij de situatie van de baby. 
• Regelmatig geleegde borsten zorgen voor een snellere melkstroom en een betere aanmaak. Volle borsten vertragen de melkstroom. 
• Prolactine is het hormoon dat de melk aanmaakt. Prolactinespiegels (de hoeveel prolactine in het bloed) zijn de eerste 2 weken na de bevalling het hoogst. Door regelmatig te kolven maak je hier zo goed mogelijk gebruik van. 
• De prolactinespiegel is tijdens de nacht het hoogst, waardoor kolven in de nacht helpt om een goede melkproductie op te bouwen. 
• Melkproductie kan bij moeders die kolven minder goed op gang komen en/of sneller afnemen: vroegtijdig hulp inschakelen kan helpen om de situatie te verbeteren. 
• Ter voorkoming van verstopte melkkanaaltjes en borstontsteking is het goed te controleren of de borsten soepel aanvoelen na het kolven. 
• Niet iedere moeder kan dezelfde hoeveelheid melk in haar borst verzamelen: een moeder met kleine opslagcapaciteit moet vaker kolven voor dezelfde dagopbrengst. 
• De kwaliteit van de moedermelk is altijd goed, maar premature of zieke baby’s hebben vaak toevoegingen nodig om goed te kunnen groeien. 

Heb je nog vragen? 

Als je tijdens de opname van jou en/of je baby vragen hebt of problemen ontstaan, kun je terecht bij de lactatiekundige in het ziekenhuis. Dat kan via telefoonnummer 071-5298590 of 071-5266775 of per e-mail via lactatiekundige@lumc.nl.

Meer informatie 

https://lumc.nl/patientenzorg/specialistische-centra/geboortehuis/geboortehuis-leiden/

Voor specialistische hulp bij borstvoeding en kolven kun je kijken op www.nvlborstvoeding.nl voor de lactatiekundige bij je in de buurt. De lactatiekundige geeft professionele ondersteuning bij borstvoeding of kolven in jouw specifieke situatie.