Gezondheids- en sociale problemen gaan vaak hand in hand

De bevindingen uit het proefschrift bevestigen dat hardnekkige gezondheidsverschillen om een brede aanpak vragen waarin lokale overheden, beleidsmakers, welzijns- en gezondheidsorganisaties, professionals uit het medische en sociaal domein en mensen om wie het gaat met elkaar samenwerken.

Onze samenleving kent grote verschillen in gezondheid. Het blijkt moeilijk te zijn om deze gezondheidsverschillen te verkleinen. In wijken waar bewoners veel zorgen hebben over wonen, inkomen of werk bestaat een hoger risico op een slechte gezondheid. Deze opeenstapeling van gezondheids- en sociale problemen worden ook wel een ‘syndemie’ (syndemics) genoemd.

Opeenstapeling van gezondheids- en sociale problemen

Slagboom deed haar promotieonderzoek naar gezondheidsongelijkheid in gezinnen in Katwijk, een voormalig vissersdorp. Zij onderzocht de overdracht van generatie op generatie van gestapelde problemen aan de hand van deze syndemische theorie. Welke sociale mechanismen dragen bij aan kwetsbaarheid voor overdracht en welke helpen juist om te voorkomen dat klachten zich ontwikkelen? Wat kunnen we doen om dit soort intergenerationele patronen te doorbreken en welke aangrijpingspunten zijn er voor vroege interventies? De wisselwerking tussen leefomgeving en ziekte stond centraal in het onderzoek in Katwijk.

In gesprek met Katwijkse families

Voor haar onderzoek keek Slagboom eerst naar de cijfers van Katwijk, daarna ging ze op zoek naar de levensverhalen achter de cijfers. Met de geschiedenis en teloorgang van de visserij in gedachte, sprak ze gedurende vier jaar met families verdeeld over drie generaties en liep ze mee in het dagelijks leven. Daarnaast interviewde zij professionals die werken met gezinnen. Nienke onderzocht samen met bewoners en professionals wat belangrijk is in een gezinsgerichte benadering van veel voorkomende gezondheidsproblemen.

Het onderzoek laat dus onder meer zien dat gezondheidsproblemen en sociale problemen vaak hand in hand gaan. De drie meest voorkomende clusters van aandoeningen in Katwijk omvatten steeds een combinatie psychologische stress, cardiometabole ziekten zoals hart- en vaatziekten, suikerziekte en hoge bloeddruk en pijn aan het bewegingsapparaat, zoals artrose of reuma. Deze stapeling van deze drie aandoeningen komt vaker voor bij mensen die last hebben van financiële stress, eenzaamheid, geen betaald werk hebben, beperkt bewegen en een overgewicht hebben (een BMI hoger dan 25).

Generatie op generatie doorgegeven

Deze zogenoemde ‘syndemische kwetsbaarheid’ gaat mogelijk door generaties heen (intergenerationeel), maar kan ook doorbroken worden. Een complex samenspel van ongunstige sociale omstandigheden, nare levensgebeurtenissen, leefgewoonten en levenslessen kenmerkt de geschiedenissen van families waarbij deze kwetsbaarheid van generatie op generatie wordt doorgegeven. Onderwijs, sociale steun en het vermogen om te dromen zijn factoren die een rol spelen bij afnemende syndemische kwetsbaarheid.

Het onderzoek van Slagboom toonde eveneens  aan dat gezinsgerichte preventie positieve effecten kan hebben op de gezondheid en welzijn van het gezin. Hoewel het in de praktijk wel uitdagend bleek om deze gezinsgerichte preventie te organiseren. Ook werd duidelijk dat preventie gericht op het overgewicht van kinderen reacties van protest kan oproepen. Slagboom bestudeerde waarom gesprekken over gewicht in een handomdraai spannend worden. Wat gaat er schuil achter onmiddellijke grappen, spot of boze reacties als het over gewicht gaat? Haar conclusie? De grapjes en de boosheid zijn een vorm van verzet tegen een overheid die zich niet bekommert over wat belangrijk is voor de bevolking en een protest tegen een overheid die zich mengt met opvoeding een leefgewoonten.

Verdiep je in de historie van de omgeving

Slagboom geeft in haar proefschrift aan dat voor het begrijpen en lokaal aanpakken van deze intergenerationele overdracht van gestapelde problemen een grondig begrip van de lokale geschiedenis en van socio-historische relaties onmisbaar is. Het gebruiken van de zogenoemde syndemische theorie maakt het mogelijk om gezondheidsuitkomsten in het licht van de (historische) leefomgeving van een gemeenschap te begrijpen en aan te pakken.

Op 22 maart verdedigde medisch antropoloog Nienke Slagboom haar promotieonderzoek ‘Turning the tide: Countering syndemic vulnerability in a fishermen community’ bij de Universiteit van Leiden.