Oratie: Waarom we zorgvuldig om moeten gaan met antibiotica

Hoe groot is het probleem van antibioticaresistentie?

‘Er sterven jaarlijks naar schatting meer dan een miljoen mensen wereldwijd doordat een infectieziekte niet goed te behandelen is, ten gevolge van resistente bacteriën. Dat is tegenwoordig meer dan het aantal doden door hiv/aids en malaria. Als de bacterie die de infectie veroorzaakt resistent is voor een bepaald antibioticum kun je vaak een ander antibioticum gebruiken, maar die hebben dan in veel gevallen meer bijwerkingen, zijn duurder en niet altijd beschikbaar. Meestal wel in Nederland, maar misschien niet in Zuidoost-Azië of Afrika.’

Heb je zelf wel eens antibiotica gebruikt?

‘Jazeker. Ik denk dat je weinig mensen in Nederland tegenkomt die nog nooit antibiotica hebben gebruikt. Ik heb bijvoorbeeld een knieoperatie ondergaan en toen kreeg ik een antibioticum om een infectie naderhand te voorkomen. Gemiddeld tweederde van de patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen, krijgt gedurende de opname een antibioticum voorgeschreven. Dit kan zijn ter voorkoming of behandeling van een infectie. De moderne geneeskunde leunt erg op antibiotica. Alleen beperkt het gebruik nu de werkzaamheid in de toekomst. Bovendien is het probleem uitgestrekter dan de gezondheidszorg.’

Waarom is het probleem groter dan de zorg?

‘Alle antibiotica die gebruikt worden, waar dan ook, hebben een effect op de ontwikkeling van resistentie. Antibioticaresistentie is daardoor ook verbonden met een aantal hele grote maatschappelijke thema’s van deze tijd. Ten minste 10 van de 17 Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties om de wereld in 2030 een betere plek te maken, zijn er mee verbonden. Het terugdringen van honger bijvoorbeeld: de voedselproductie verhogen gaat het snelst met antibiotica: vee wordt sneller ‘groot’ en heeft meer vlees aan de botten. In bijvoorbeeld Nederland en Denemarken is antibioticagebruik in de veeteelt al teruggedrongen, maar in veel landen vindt het nog op grote schaal plaats.

De antibioticaresistente neem ook toe door klimaatverandering: door de opwarming van de aarde krijg je bijvoorbeeld grotere gebieden waar infectieziekten als dengue en het westnijlvirus voorkomen. Daar zal meer antibiotica voorgeschreven worden, want mensen komen met koorts bij een dokter – al werkt antibiotica sowieso niet tegen een virus, alleen bij een infectie door een bacterie.’

Wat ga je de komende tijd onderzoeken?

‘Hoe antibioticaresistentie en de ontwikkeling daarvan ons antibioticabeleid zou moeten sturen en hoe we antibiotica beter en optimaler kunnen gebruiken. Zo bekijken we met behulp van kunstmatige intelligentie naar wie wanneer een infectie kan krijgen na een operatie. In een ander onderzoek kijken we naar prothese-infecties en of we antibiotica dan kunnen verminderen door bijvoorbeeld met een in plaats van met twee middelen te behandelen. Antibioticabeleid wordt een van de grote uitdagingen voor de gezondheidszorg in de komende paar decennia. Er bestaan richtlijnen, maar die moeten we verbeteren. Dus gebruik het waar het moet en niet als het niet moet. Antibiotica kunnen heel nuttig zijn, maar je moet er zorgvuldig mee omgaan.’

De oratie van Mark de Boer is op vrijdag 9 juni vanaf 14.15 uur live te volgen via de website van de Universiteit Leiden.