Oratie Tineke Abma: 'Laat ouderen erbij horen'

De leerstoel van Abma gaat over participatie van ouderen. ‘Door mee te blijven doen in de maatschappij blijven ouderen vitaal, en krijgen ze een gevoel van betekenis en belonging.’ Belonging laat zich moeilijk vertalen, maar het verwijst naar het verlangen om erbij te horen zonder je aan te hoeven passen. Dat is belangrijk volgens de hoogleraar ouderenparticipatie, want wie de pensioengerechtigde leeftijd is gepasseerd, krijgt te maken met processen van maatschappelijke uitsluiting.

‘Ieder mens wil er graag bij horen’, zegt Abma. ‘Ik sprak met Franc Janssen (70) die dementie heeft en hij vertelde me dat het een heel naar gevoel is dat niemand meer iets van hem verwacht. Iedereen denkt dat hij niks meer kan en dat alles te moeilijk is voor hem omdat zijn cognitieve vaardigheden minder goed zijn. Het stoort hem enorm als mensen tegen hem praten alsof hij een kleuter is. Kunnen we niet meer ruimte voor hem maken’, vraagt Abma zich af. ‘Want buitengesloten worden doet pijn, ook mensen met dementie voelen dat donders goed.’

Diepgaand contact door kunst

Kunst biedt ruimte en nodigt volgens Abma uit om mee te blijven doen. ‘Geen kunst met een grote K, maar creatieve expressie en zintuigelijke ervaringen. Ouderen worden vaak aangesproken vanuit datgene wat ze niet meer kunnen. Het mooie van kunstactiviteiten is dat ze een appel doen op het creatieve potentieel, op wat mensen nog wel kunnen en op hun behoefte om zich te blijven ontwikkelen. Dat zorgt voor positieve emoties.’

Neem een vrouw die dacht dat haar lichaam geen ingewikkelde bewegingen meer kon leren, maar zichzelf verbaasde tijdens danslessen. En Franc Janssen, lid van het Participatiekoor, die samen met zijn mantelzanger een passage uit de Mattheüs Passion leerde zingen en daar heel trots op was. Abma: ‘Dat is destigmatiserend. En omdat veel kunstactiviteiten in groepen plaatsvinden, ontmoeten deelnemers ook anderen waarmee ze een diepgaand contact krijgen. Contact dat ze in het dagelijks leven vaak missen.’

Onderzoek naar de effecten van kunst

Intuïtief voelen de meeste mensen volgens Abma wel aan dat kunst helpt bij het gevoel van belonging van ouderen, maar er is nog weinig wetenschappelijk bewijs voor. Samen met haar team wil zij hieraan werken. Belangrijk in haar onderzoeken is dat ouderen participeren en dat er niet alleen maar over hen wordt gepraat. Zo kijkt Abma in een van de onderzoeken wat dans en theater met mensen doen die optreden, maar ook naar de effecten op het publiek. Ontstaat er een verbinding, gaan mensen anders kijken naar ouderen?

Tentoonstelling

Abma houdt haar oratie op 23 juni, maar de feestelijkheden begonnen al eerder. Begin juni opende de tentoonstelling ‘The art of belonging’ in Galerie LUMC die zij samenstelde met curator Sandrine van Noort. Verschillende kunstenaars laten zien wat het betekent om oud te zijn in onze samenleving. Als Abma over de opening vertelt, straalt haar gezicht. ‘Het was fantastisch. Het allermooiste was dat een dame van negentig, waarvan op de tentoonstelling een foto hangt, naar de galerie kwam. Op de foto houdt ze haar hoofd tegen de zwangere buik van haar kleinkind. Bij de opening kwam ze binnenlopen achter een kinderwagen met daarin haar achterkleinkind. Over intergenerationele verbinding gesproken. Dat was zo’n bijzonder moment, want het is precies waar ik voor sta. Niet praten over ouderen, maar ouderen echt mee laten doen en laten voelen dat ze welkom zijn en dat we ruimte voor ze maken.’

Naast bijzonder hoogleraar is Abma directeur-bestuurder van Leyden Academy on Vitality and Ageing, een kennisinstituut dat bijdraagt aan de kwaliteit van leven van ouderen.

Symposium

Voorafgaand aan de oratie van Tineke Abma op 23 juni is er vanaf 12.30 uur een symposium in de Pieterskerk in Leiden. Er zijn optredens van onder andere dansers met parkinson en multiple sclerose, een participatiekoor. Daarnaast is er een panelgesprek over de kunst van het meedoen en verbonden blijven op latere leeftijd.

De oratie van Tineke Abma is op vrijdag 23 juni vanaf 16.15 uur live te volgen via de website van de Universiteit Leiden.