NEO studie

Doel van het onderzoek

De Nederlandse Epidemiologie van Obesitas (NEO) studie is een langlopende wetenschappelijke cohortstudie naar de oorzaken van ziekten bij mensen met overgewicht of obesitas. Met een cohortstudie worden mensen herhaaldelijk gemeten over langere periode. Zo kunnen langzaam ontwikkelende gezondheidsproblemen en ziekten worden opgespoord. 

Overgewicht is gedefinieerd als een body mass index (BMI) van 25 of hoger, obesitas als een BMI van 30 of hoger. U kunt uw BMI zelf uitrekenen: deel uw gewicht (in kg) door uw lengte (in meter) en deel de uitkomst daarvan nog een keer door uw lengte (in meter).

Ongeveer de helft van de volwassenen in Nederland heeft overgewicht. Dit gaat samen met een hoger risico op gezondheidsproblemen. Zo hebben mensen met overgewicht een verhoogd risico op onder andere:

• suikerziekte (diabetes)
• hart- en vaatziekten
• nierziekten
• chronische longziekten (COPD en astma)
• aandoeningen van de gewrichten (artrose)
• depressie

Hoe dat komt, is bij de meeste aandoeningen niet duidelijk. Sommige mensen krijgen zelfs helemaal geen gezondheidsproblemen. Waarom krijgt de ene persoon met overgewicht suikerziekte én bloedvatvernauwing, terwijl een ander nergens last van heeft? Welke factoren zijn de werkelijke oorzaken van het krijgen van ziekten of chronische aandoeningen? Deze vragen willen we met de NEO studie beantwoorden.

Gegevensverzameling via huisartsen en het CBS

Een belangrijk onderdeel van de NEO studie is het verzamelen van informatie over het ontstaan van ziekten. Daarom verzamelen wij medische gegevens, zoals nieuwe diagnoses van ziekte en medicatiegegevens. Hiermee kunnen we verbanden leggen tussen alle metingen en het optreden van ziekte. Zo krijgen we inzicht in de oorzaken van het ontstaan van ziekten. Bij deelname aan de NEO studie vragen wij toestemming voor het opvragen van medische gegevens bij huisarts, medisch specialist en Centraal Bureau voor Statistiek

Resultaten

Onderzoekers van meer dan 10 verschillende klinische afdelingen van het LUMC bekeken de verzamelde gegevens. Iedere onderzoeker deed dat vanuit een ander perspectief. Zo proberen we ziekte te ontrafelen. Hieronder vindt u een samenvatting van een aantal eerste resultaten.

Lichaamsvet en vetverdeling als risicofactor van ziekte

Het is bekend dat overgewicht een risicofactor is voor suikerziekte en hart- en vaatziekten bij zowel mannen als vrouwen. Maar dit betekent niet dat mannen en vrouwen met overgewicht hetzelfde risico op deze ziekten hebben. Dit komt doordat ook de verdeling van het lichaamsvet een belangrijke rol speelt. Volgens de recentste opvatting is met name het vet dat diep in de buik rond de organen ligt, ook wel het viscerale vet genaamd, verantwoordelijk voor een verhoogd risico op suikerziekte en hart- en vaatziekten. In de NEO studie hebben we verder onderzocht hoe dit zit:

• Uit de NEO studie blijkt inderdaad dat het viscerale vet sterk samenhangt met aderverkalking, met verminderde insulinegevoeligheid (een voorloper van suikerziekte) en met artrose aan de handen.
• Het hebben van veel visceraal vet blijkt voornamelijk bij vrouwen met een hoog ziekterisico samen te hangen. Bij mannen daarentegen speelt de totale hoeveelheid lichaamsvet een grotere rol en blijkt het niet zozeer uit te maken waar het vet is opgeslagen.

Artrose

Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening en een belangrijke oorzaak van pijn, stijfheid en functiebeperking van de gewrichten. Overgewicht is één van de belangrijkste risicofactoren voor de ontwikkeling van artrose.

Uit de NEO studie is gebleken dat de onderliggende mechanismen anders zijn voor gewichtsdragende gewrichten (bijvoorbeeld de knie) dan voor niet-gewichtsdragende gewrichten (bijvoorbeeld de handen). Bij knieartrose is met name het gewicht dat het gewricht moet dragen de belangrijkste risicofactor, terwijl bij handartrose dit meer de factoren zijn die het hele lichaam betreffen, bijvoorbeeld veranderingen in de stofwisseling.

NEO-2: de tweede meting

In 2019 zijn we gestart met een tweede meting van de NEO studie: NEO-2. Hiermee kunnen we de ontwikkeling van gezondheid en ziekte volgen in de tijd. Deze metingen leveren nieuwe inzichten op over factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van ziekten. Zoals suikerziekte en hart- en vaatziekten.

Wie kunnen deelnemen?

Omdat het gaat om een vervolgmeting, worden alleen de deelnemers die tussen 2008 en 2012 hebben meegedaan opnieuw uitgenodigd. Zij krijgen een uitnodiging voor een tweede studiebezoek, ongeacht het huidige gewicht en gezondheidssituatie. Dit doen we op volgorde van het eerste bezoek. Deed u bijvoorbeeld mee in 2012 dan duurt het nog even voordat u de uitnodiging ontvangt.

Wat verwachten we van u?

Wanneer u zich opgeeft, maken we een afspraak waarbij u ’s morgens nuchter naar onze onderzoekslocatie komt. Deze vindt u aan de overkant van het LUMC. Na één bloedafname krijgt u een ontbijt en volgen de overige onderzoeken als lengte, gewicht, buikomvang. Het bezoek duurt ongeveer 3 uur. Uw reiskosten worden vergoed. Meer informatie leest u in deze informatiefolder.

Over de NEO studie

De NEO studie is een prospectieve cohortstudie naar de oorzaken van ziekten bij mensen met overgewicht in de regio. NEO studie is gecoördineerd vanuit het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).

Hiervoor is tussen 2008 en 2012 een groot aantal gegevens verzameld van 6671 deelnemers. Zij waren tussen de 45 en 65 jaar en het merendeel heeft overgewicht. Met de uitkomsten van de studie kan in de toekomst een betere risico-inschatting worden gemaakt bij patiënten in de dagelijkse praktijk. Ook geven ze richting aan vervolgonderzoek naar effectieve leefstijl- en medicamenteuze interventies.

Studiebezoeken aan het LUMC

Tussen 2008 en 2012 namen 6671 mensen deel aan de baselinemeting van de NEO studie. Tussen 2019 en 2025 nodigen we de deelnemers uit voor een tweede meting.

Voorafgaand aan het eerste studiebezoek vulden alle deelnemers thuis uitgebreide vragenlijsten in en verzamelden gedurende 24 uur urine. Hierna zijn in het LUMC een ochtend verschillende metingen gedaan door de NEO onderzoeksmedewerkers. Onderdelen tijdens dit studiebezoek waren: bloedafnames, een vetpercentagemeting en hart-, vaat- en longfunctietesten. Bij een aantal deelnemers werd op dezelfde dag een MRI scan, DEXA scan of een meting van het rustmetabolisme uitgevoerd.

In november 2019 startte de tweede meting van de NEO studie. We nodigen alle deelnemers aan de eerste meting hiervoor uit, ongeacht het huidige gewicht en gezondheidssituatie.

Contact over de onderzoeksresultaten

Ongeveer een maand na het studiebezoek in het LUMC ontvangen de deelnemers per brief de onderzoeksuitslagen van: hun gewicht, bloeddruk, cholesterol, glucose, nier- en eventuele longfunctie. Wij sturen een kopie van deze brief aan de huisarts.

Zijn er afwijkende en op korte termijn potentieel gevaarlijke uitslagen? Dan neemt de dienstdoende NEO arts spoedig contact op met u als huisarts of met de dienstdoende internist van het LUMC. U hoeft de uitslagen dus niet zelf te controleren op afwijkende uitslagen. Op basis van de uitslagen kunt u beoordelen of een afspraak met de deelnemer wenselijk is voor advies of behandeling. Ook kan de deelnemer zelf een afspraak met u maken naar aanleiding van deze uitslagen.

Ook sturen wij u een kopie van het toestemmingsformulier. Hierin geeft de deelnemer onder andere toestemming om medische gegevens op te vragen bij de huisarts of medisch specialist. Bijvoorbeeld diagnose- en medicatiegegevens. Wij vragen u dit toestemmingsformulier in het dossier van uw patiënt te bewaren.

Tijdens het NEO studiebezoek is bij een deel van de deelnemers een MRI-scan gemaakt. Over een onverwachte klinische, relevante afwijking hieruit is zowel de huisarts als de deelnemer geïnformeerd. Hierbij moeten we vermelden dat deze MRI-scan alleen voor onderzoeksdoeleinden wordt gebruikt en een lager detailniveau heeft dan een diagnostische MRI-scan. Op de scan worden dus niet alle afwijkingen met zekerheid gezien.

Follow-up

Voor de follow-up worden regelmatig medische gegevens van de deelnemers verzameld. Dit gebeurt ongeveer eens in de 4 jaar. Het gaat onder andere om diagnoses van ziekten, medicatie, labuitslagen en overlijdensgegevens van de deelnemers. Deze gegevens verkrijgen we op verschillende manieren:

• via vragenlijsten naar de deelnemers;
• gegevensextractie uit het Huisarts Informatiesysteem (HIS);
• in de toekomst: via koppeling met het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Voor het opvragen van medische gegevens hebben de deelnemers toestemming gegeven.

Verzamelen van medische gegevens uit het HIS

Wij benaderen de huisartsen van de deelnemers aan de NEO studie om klinische eindpunten te verzamelen. Dit doen we ongeveer eens in de 4 jaar. Tot klinische eindpunten behoren onder andere:

• diagnoses van diabetes
• hart- en vaatziekten
• maligniteiten
• astma en COPD
• overlijden

Deze medische gegevens worden in de huisartsenpraktijken verzameld via gegevensextractie uit het Huisarts Informatie Systeem (HIS).

Van onderzoeksdeelnemers die hiervoor via Informed Consent toestemming hebben gegeven, halen we de gewenste gegevens uit het HIS. Het gaat om de:

• probleemlijst/episodelijst
• het journaal
• de medicatiegegevens
• de uitslagen
• de verwijsgegevens.

Deze gegevens slaan we in het LUMC beveiligd op. Ze zijn alleen gecodeerd beschikbaar voor de bevoegde onderzoekers. De extractie en opslag van gegevens uit de diverse HIS-sen gebeurt door de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde van het LUMC. Deze afdeling heeft ervaring met het verzamelen en bewerken van routine zorggegevens voor wetenschappelijke studies. Zij werken volgens een vast protocol, dat u desgewenst kunt opvragen.

Heeft u vragen over de extractie van gegevens uit het HIS? Neem dan contact op met het NEO onderzoeksteam. U vindt de contactgegevens bovenaan deze pagina.

For more detailed information about the NEO study design and methods: de Mutsert R, den Heijer M, Rabelink TJ, Smit JW, Romijn JA, Jukema JW, de Roos A, Cobbaert CM, Kloppenburg M, le Cessie S, Middeldorp S, Rosendaal FR.