ERC-subsidie om bescherming na vaccinaties in lage-inkomenslanden te verbeteren
“Studies naar een nieuw malariavaccin in Europa en de Verenigde Staten laten een bescherming van bijna 100% zien onder deelnemers. Als we dit onderzoek herhalen in Afrika, zien we maar bescherming in 30% van de deelnemers. Terwijl het vaccin juist op dat continent het meest nodig is”, vertelt Maria Yazdanbakhsh, Spinozalaureaat 2021 en hoofd van de afdeling Parasitologie. Dit fenomeen wordt ook wel hypo-responsiviteit genoemd en treedt op bij meerdere vaccins, zoals tegen ebola, rotavirus en gele koorts.
Verschillen in afweer
Met deze ERC-subsidie willen Yazdanbakhsh en collega’s de oorzaak van hypo-responsiviteit ontrafelen. “We weten dat het afweersysteem van mensen in hoge-inkomenslanden en lage- en middeninkomenslanden van elkaar verschillen. Maar ook binnen één land, zoals in Indonesië, zien we verschillen tussen mensen die op het platteland of in de stad wonen.” Deze verschillen in het afweersysteem worden veroorzaakt door omgevingsfactoren en liggen volgens Yazdanbakhsh ten grondslag aan een lage bescherming na vaccinatie.
Om te bepalen welke verschillen precies hypo-responsiviteit veroorzaken, combineert de Spinozalaureaat meerdere onderzoeksmethodes. Zo zal ze niet alleen naar het afweersysteem in het bloed kijken, maar juist ook naar het lokale afweersysteem in onze organen. “Van verwijderde keelamandelen van mensen in Europa, Indonesië en een aantal Afrikaanse landen gaan we kleine functionele organen maken in het lab, zogenoemde organoïds. Door dit te combineren met de nieuwste technieken, zoals massacytometrie, omics en single cell-technologie1, kunnen we tot in detail bestuderen hoe het afweersysteem reageert op een vaccin.”
Afweersysteem activeren
Vervolgens kijkt Yazdanbakhsh of er al medicijnen op de markt zijn die de gevonden verschillen in afweerrespons kunnen terugdraaien. Als voorbeeld noemt Yazdanbakhsh checkpointremmers, die naast immuuntherapie aan kankerpatiënten worden gegeven. “De tumor onderdrukt het eigen afweersysteem. Checkpointremmers verwijderen deze blokkade en zorgen ervoor dat het eigen afweersysteem weer actief de tumor kan bestrijden. We gaan onderzoeken of deze remmers ook in de context van een vaccin effectief zijn.”
Gelijktijdig aan dit onderzoek in het lab, wil Yazdanbakhsh met vaccinonderzoekers een opzet voor klinische studies ontwikkelen. “Door alvast te anticiperen op onze resultaten uit het lab, kunnen we sneller starten met onderzoek in mensen.” Ze hoopt over vijf jaar de eerste combinaties van vaccins en medicijnen te testen bij mensen in Afrika. “We willen uiteindelijk weten of dit een betere bescherming oplevert dan alleen vaccinatie.”
Duurzame wereldwijde samenwerkingen
Binnen het ERC-project werkt Yazdanbakhsh nauw samen met onderzoekers uit landen zoals Gabon, Senegal, Oeganda, Tanzania en Indonesië. Al haar hele carrière investeert Yazdanbakhsh in een duurzame samenwerking met deze landen door de onderzoekers daar goed op te leiden. “Goede samenwerkingen in deze landen is cruciaal om dit ERC-project te laten slagen en het volledige potentieel van vaccins wereldwijd te kunnen benutten.”
Jaarlijks worden ERC Advanced Grants uitgereikt aan gevestigde onderzoeksleiders met een uitstekende staat van dienst op het gebied van wetenschappelijke prestaties.