Overlijden van een dierbare, de zorg voor kinderen van 7-9 jaar
Deze informatie is opgesteld door het WAKZ.
Hoe denken kinderen van 7 t/m 9 jaar over de dood
Op deze leeftijd weten kinderen het verschil tussen leven en dood. Ze begrijpen dat iemand die dood is niet meer levend wordt, dat dood zijn voor altijd is. Ze krijgen veel informatie te verwerken als een dierbare ernstig ziek is, of overlijdt. Zij hebben nog te weinig vaardigheden om met al deze informatie om te gaan. Hierdoor zijn ze kwetsbaar en soms angstig of verward.
Vanaf deze leeftijd kunnen kinderen zich afvragen waarom hen dit overkomt, waarom degene dood gaat waar zij van houden. Ook kunnen ze denken dat het hun schuld is dat de ouder, broer of zus is doodgegaan, omdat ze bijvoorbeeld niet lief genoeg waren. Het is goed om dit serieus te nemen en ze hierin gerust te stellen.
Het besef dat de mensen van wie je houdt dood kunnen gaan, kan hen beangstigen. Ook kunnen zij bang zijn om zelf dood te gaan. Het ene moment kunnen kinderen intens verdrietig zijn en het andere moment vrolijk spelen. Dat doen kinderen, omdat ze het grote verdriet anders niet aankunnen. Juist de afwisseling tussen spelen en verdrietig zijn, is gezond gedrag.
Voorbereiden
Voor kinderen is het van belang dat zij worden voorbereid. Het is belangrijk om hen zoveel mogelijk duidelijkheid te geven. Verzwijg niet voor het kind dat zijn ouder, broer, zus of ander familielid komt te overlijden of overleden is. Kinderen voelen spanningen direct en kunnen delen van gesprekken opvangen. Het is belangrijk om het kind erbij te betrekken, uit te leggen wat er aan de hand is en het kind niet in onwetendheid te laten. Als u in gesprek gaat, is het van belang te zorgen dat u echt contact maakt met het kind. Het is voor eenieder moeilijk om te vertellen en zal niet zonder emoties gaan. U kunt het kind beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Geef er woorden aan. Verdriet en tranen mogen er zijn, maar een kind kan angstig worden als het verdriet de overhand heeft.
Leg uw kind uit wat dood zijn betekent. Doe dit zo concreet mogelijk, bijvoorbeeld: iemand die dood is ademt en beweegt niet meer, voelt geen pijn, kan niet meer horen en zien en voelt koud aan. Als je dood bent, kun je niet meer levend worden. Draai er niet om heen, zeg bijvoorbeeld niet dat iemand voor altijd gaat slapen. Kinderen kunnen hierdoor angstig worden om zelf te gaan slapen en bang zijn om nooit meer wakker te worden. Voor kinderen is het lastig om het verschil te begrijpen tussen een ernstige en minder ernstige ziekte. Het is belangrijk om het verschil uit te leggen, om te voorkomen dat kinderen angst krijgen, om bij griep of verkoudheid, ook dood te gaan.
Aangezien kinderen nog niet goed beseffen wat de impact van het overlijden is, kunnen zij soms hard overkomen in de dingen die ze zeggen. Bijvoorbeeld: "nu mag ik het speelgoed van mijn zus hebben, ze is toch dood". Kinderen denken praktisch, maar dat betekent niet dat zij niet verdrietig zijn. Probeer aan te sluiten bij wat het kind zegt en het niet te corrigeren.
Herinneringen
Het kan voor kinderen fijn zijn om aan het overleden gezinslid iets mee te geven of iets te maken, zoals bijvoorbeeld een tekening. Twee identieke knuffels, waarvan een bij de overledene en een bij het kind blijft, kan helpend zijn en troost bieden. Kinderen zullen zich later niet alles herinneren van de overleden dierbare. Het is belangrijk dat zij herinneringen kunnen terughalen wanneer zij daaraan toe zijn. Degene die gaat overlijden kan iets uitzoeken voor het kind, bijvoorbeeld een sieraad of een beeldje. Als een ouder komt te overlijden, kan diegene een brief schrijven of dagboekje bijhouden voor het kind. Een andere mogelijkheid is het inspreken van een tekst of het maken van videobeelden. U kunt als gezin zelf herinneringen vastleggen, maar er zijn ook organisaties die dit mogelijk maken, bijvoorbeeld Herinneringen-enzo, stichting Make-a-Memory of Living Memories.
De uitvaart
Het is voor kinderen belangrijk om betrokken te worden bij de voorbereidingen van de uitvaart. Samen bloemen uitzoeken, de kist beschilderen of een tekening maken. Vertel hoe de uitvaart ongeveer zal verlopen. Vertel bijvoorbeeld dat de overledene in een kist ligt, wie aanwezig zijn en wat er die dag gebeurt. Het kind weet daardoor wat hem te wachten staat. Het is fijn als een vertrouwd persoon voor het kind aanwezig is, die er voor het kind is en aan kan sluiten bij zijn behoeften. De dag van de uitvaart is vaak indrukwekkend. Er kan veel aan het kind voorbijgaan, waardoor beeldmateriaal waardevol kan zijn.
Haal de spullen, die herinneren aan de dierbare, niet meteen na het overlijden weg. Samen met het kind kan bijvoorbeeld een plek in huis gemaakt worden met deze spullen. Sommige kinderen vinden het fijn om zich daar terug te trekken. Na verloop van tijd kunnen in overleg met het kind bepaalde spullen worden opgeruimd.
Ondersteuning
Als een gezinslid ernstig ziek is en zal komen te overlijden of overleden is, vraagt dat veel van een gezin. Het leven ziet er ineens anders uit. Het is van belang de gewone regels en structuur zoveel mogelijk aan te houden. Dat geeft het kind een gevoel van veiligheid. Het is verstandig om ondersteuning uit de omgeving in te schakelen, als er door de omstandigheden minder fysieke en/of emotionele aandacht is voor het kind. Het is belangrijk dat de verzorging dan (deels) wordt overgenomen door een vertrouwd persoon.
Reacties bij kinderen
Het kind kan zich na het overlijden van een dierbare anders gaan gedragen dan u gewend bent. Door het verdriet en alle emoties kunnen kinderen van slag raken en daardoor niet wenselijk gedrag gaan vertonen. Onderliggend vraagt het kind om troost en steun, wees hier alert op. Er kunnen daarnaast ook veranderingen optreden in hun eet- en slaapgewoonten. Ze kunnen stiller of somberder zijn, nachtmerries of woedeaanvallen krijgen en een terugval laten zien in hun ontwikkeling, waardoor ze niet leeftijdsadequaat gedrag vertonen. Kinderen kunnen zich zorgzamer gaan gedragen. Dit komt voort uit de zorgen die zij hebben om hun ouders en de andere kinderen binnen het gezin.
Verdriet uitstellen
Kinderen kunnen hun eigen verdriet uitstellen. Zij gaan vaak pas rouwen als de thuissituatie veilig aanvoelt voor hen en de ouder/verzorger weer emotioneel beschikbaar is. Dit kan zelfs een jaar of langer duren. Het uitstellen van rouw is bij kinderen een normale reactie. Een ingrijpend verlies verwerken, is een lang proces. In elke nieuwe ontwikkelingsfase waarin het kind komt, zal het verlies zich weer op een nieuwe manier uiten.
Vastlopen in het rouwproces
De meeste kinderen kunnen het verlies van een dierbare goed verwerken, ze laten veel veerkracht zien. Het verdriet en de pijn is niet weg, maar ze hebben een manier gevonden om met het verlies om te gaan. Er zijn ook kinderen die hier meer moeite mee hebben en vastlopen in hun rouwproces. Deze groep loopt kans om emotionele en/of psychosociale problemen te ontwikkelen.
Als het kind:
- Lange tijd somber blijft en zich terugtrekt.
- Langere tijd geen zin heeft in dagelijkse activiteiten. Als dit lang duurt, kan het zorgelijk zijn. Het is juist belangrijk dat kinderen doorgaan met de dingen die ze altijd al deden.
- Situaties of personen blijft vermijden die doen herinneren aan de overleden dierbare.
- Het kind langere tijd lichamelijke klachten heeft zonder lichamelijke oorzaak.
- Langdurige slaapproblemen en/of nachtmerries heeft.
- Er sprake is van langdurig angstig gedrag.
- Langdurig opvallend zorgzaam gedrag naar de ouder(s) of broertjes of zusjes laat zien.
- Er sprake is van voortdurend beschadigend gedrag naar zichzelf en/of anderen. Of als het kind langdurig dingen stuk maakt.
- Schoolprestaties langdurig achterblijven en omgang met andere kinderen vermijdt
Bron: jongehelden.nl
Dan kan er in deze gevallen sprake zijn van vastgelopen rouw en kan het zinvol zijn om contact op te nemen met de huisarts en begeleiding te zoeken voor het kind.
Mocht u na het lezen van deze folder meer informatie willen over rouwverwerking bij kinderen, kunt u tevens de volgende websites raadplegen: https://www.jongehelden.nl
https://www.achterderegenboog.nl
Namens het team medisch pedagogisch zorgverleners van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis.
071-5263864