Overlijden van een dierbare, de zorg voor kinderen van 10-12 jaar
Deze informatie is opgesteld door het WAKZ.
Hoe denken kinderen van 10 t/m 12 jaar over de dood
Kinderen van deze leeftijd begrijpen wat dood zijn betekent. Ze weten dat iedereen een keer dood gaat en dat de dood definitief is. Ze kunnen daarnaast ook nieuwsgierig zijn wanneer zij met de dood in aanraking komen en kunnen daar veel vragen over stellen. Soms kunnen ze zich schuldig voelen en denken dat hun gedrag de gebeurtenis heeft kunnen beïnvloeden of het overlijden als straf zien. Neem het serieus en maak duidelijk dat er geen reden is om zich schuldig te voelen. Het is goed voor hen om hierover te kunnen praten.
Voorbereiden op wat komen gaat
Het is belangrijk om kinderen voor te bereiden op wat komen gaat. Dit geeft hen duidelijkheid en grip op de situatie. Vertel eerlijk als een familielid gaat overlijden of overleden is. Verzwijg dit niet, kinderen voelen spanningen direct aan en kunnen delen van gesprekken opvangen. Het is goed om het kind te betrekken en uitleg te geven over wat er aan de hand is. Als u met het kind over een (aanstaand) overlijden in gesprek gaat, is het van belang te zorgen dat u echt contact maakt met het kind. Het is voor eenieder moeilijk om te vertellen en zal niet zonder emoties gaan. U kunt het kind beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Geef er woorden aan. Verdriet en tranen mogen er zijn, maar een kind kan angstig worden als het verdriet de overhand heeft.
Soms kan het lijken, alsof het bericht van overlijden niet is binnengekomen, het kind laat dan weinig emoties zien. Meestal is het tegendeel waar. Kinderen van deze leeftijd weten zich soms geen raad met hun gevoelens. Ze zitten in een fase waarin ze zich deels onafhankelijk maken van hun ouders en niet kinderachtig willen lijken. Kinderen kunnen hun gevoelens onderdrukken en zich afsluiten. Wanneer zij het grote verdriet in één keer toelaten, zullen zij overspoeld raken door pijn en verdriet. Als kinderen zich veilig en gehoord voelen, kunnen ze veel vragen stellen. Soms zijn het vragen waar volwassenen geen antwoord op weten of liever niet bij stil willen staan. Wees eerlijk, ga in op wat het kind aangeeft, probeer uitleg te geven en betrek zo nodig andere mensen om aan te sluiten bij het kind. De vragen komen vaak voort uit nieuwsgierigheid en kunnen nuchter en praktisch overkomen. Op deze manier proberen kinderen de betekenis van de dood te begrijpen.
Herinneringen
Het kan voor kinderen fijn zijn om aan het overleden gezinslid iets mee te geven of iets te maken, zoals bijvoorbeeld een tekening. Twee identieke knuffels, waarvan een bij de overledene en een bij het kind blijft, kan helpend zijn en troost bieden. Kinderen zullen zich later niet alles herinneren van de overleden dierbare. Het is belangrijk dat zij herinneringen kunnen terughalen wanneer zij daaraan toe zijn. Degene die gaat overlijden kan iets uitzoeken voor het kind, bijvoorbeeld een sieraad, beeldje. Als een ouder komt te overlijden, kan diegene een brief schrijven of dagboekje bijhouden voor het kind. Een andere mogelijkheid, is het inspreken van een tekst of het maken van videobeelden.
U kunt als gezin zelf herinneringen vastleggen, maar er zijn ook organisaties die dit mogelijk maken, bijvoorbeeld Herinneringen-enzo, stichting Make-a-Memory of Living Memories.
De uitvaart
Het is voor kinderen belangrijk om betrokken te worden bij de voorbereidingen van de uitvaart. Samen bloemen uitzoeken, de kist beschilderen of een tekening maken. Misschien wil het kind zelf tijdens de dienst iets zeggen of voorlezen. Vertel hoe de uitvaart ongeveer zal verlopen, wie aanwezig zijn en wat er die dag gebeurt. De dag van de uitvaart is vaak indrukwekkend. Er kan veel aan het kind voorbijgaan, waardoor beeldmateriaal waardevol kan zijn.
Laat in de eerste periode na het overlijden de spullen die herinneren aan de dierbare zoveel mogelijk staan. Samen met het kind kan bijvoorbeeld een plek in huis gemaakt worden met deze spullen. Sommige kinderen vinden het fijn om zich daar terug te trekken. Na verloop van tijd kunnen in overleg met het kind bepaalde spullen worden opgeborgen.
Ondersteuning
Als een gezinslid ernstig ziek is en zal komen te overlijden of overleden is, vraagt dat veel van een gezin. Het leven ziet er ineens anders uit. Het is van belang de gewone regels en structuur zoveel mogelijk aan te houden. Dat geeft het kind een gevoel van veiligheid. Het is aan te raden om hulp of ondersteuning uit de omgeving in te schakelen als er door de omstandigheden minder fysieke en/of emotionele aandacht is voor het kind. Het is belangrijk dat de verzorging dan (deels) wordt overgenomen door een vertrouwd persoon.
Reacties bij kinderen
Het kind kan zich na het overlijden van een dierbare anders gaan gedragen dan u gewend bent. Door het verdriet en alle emoties kunnen kinderen van slag raken en daardoor niet wenselijk gedrag gaan vertonen. Onderliggend vraagt het kind om troost en steun, wees hier alert op. Er kunnen daarnaast ook veranderingen optreden in hun eet- en slaapgewoonten. Ze kunnen stiller en somber worden, zich terugtrekken en nachtmerries krijgen. Ook kunnen zij een terugval in hun ontwikkeling laten zien en lichamelijke klachten krijgen zoals hoofdpijn en buikpijn. Kinderen kunnen zich zorgzamer gaan gedragen. Dit komt voort uit de zorgen die zij hebben om hun ouders en de andere kinderen binnen het gezin.
Verdriet uitstellen
Kinderen kunnen hun eigen verdriet uitstellen. Zij gaan vaak pas rouwen als de thuissituatie veilig aanvoelt voor hen en de ouder/verzorger weer emotioneel beschikbaar is. Dit kan zelfs een jaar of langer duren. Het uitstellen van rouw, is bij kinderen een normale reactie. Een ingrijpend verlies verwerken, is een lang proces. In elke nieuwe ontwikkelingsfase waarin het kind komt, zal het verlies zich weer op een nieuwe manier uiten.
Vastlopen in het rouwproces
De meeste kinderen kunnen het verlies van een dierbare goed verwerken, ze laten veel veerkracht zien. Het verdriet en de pijn is niet weg, maar ze hebben een manier gevonden om met het verlies om te gaan. Er zijn ook kinderen die hier meer moeite mee hebben en vastlopen in hun rouwproces. Deze groep loopt kans om emotionele en/of psychosociale problemen te ontwikkelen.
Als het kind:
- Langere tijd somber blijft en zich terugtrekt.
- Langere tijd geen zin heeft in dagelijkse activiteiten. Als dit lang duurt, kan het zorgelijk zijn. Het is juist belangrijk dat kinderen doorgaan met de dingen die ze altijd al deden.
- Situaties of personen blijft vermijden die doen herinneren aan de overleden dierbare.
- Langere tijd lichamelijke klachten heeft zonder lichamelijke oorzaak.
- Langdurige slaapproblemen en/of nachtmerries heeft.
- Er sprake is van langdurig angstig gedrag.
- Langdurig opvallend zorgzaam gedrag naar de ouder(s), broertjes of zusjes laat zien.
- Er sprake is van voortdurend beschadigend gedrag naar zichzelf en/of anderen. Of als het kind langdurig dingen stuk maakt.
- Schoolprestaties langdurig achterblijven en omgang met andere kinderen vermijdt.
Bron: www.jongehelden.nl
Dan kan in deze gevallen sprake zijn van vastgelopen rouw en kan het zinvol zijn om contact op te nemen met de huisarts en begeleiding te zoeken voor het kind.
Mocht u na het lezen van deze folder meer informatie willen over rouwverwerking bij kinderen, kunt u tevens de volgende websites raadplegen: https://www.jongehelden.nl
https://achterderegenboog.nl
Namens het team medisch pedagogisch zorgverleners van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis
071-5263864