Overlijden van een dierbare, de zorg voor kinderen van 0-1 jaar
Deze informatie is samengesteld door het WAKZ
Baby’s van 0 tot 1 jaar en de dood
Als baby’s te maken krijgen met verlies binnen het gezin, heeft dat impact op hun leven. Volwassenen kunnen soms denken dat baby’s te jong zijn om te beseffen wat er is gebeurd, maar zij hebben een groot intuïtief vermogen en voelen het verdriet en de pijn binnen het gezin en kunnen zich hier niet voor afsluiten.
De baby kan aan zijn gevoelens geen woorden geven. Zij slaan ervaringen en gevoelens op in hun lijfelijke geheugen. Deze lijfelijke herinneringen kunnen op latere leeftijd tot uiting komen in lichamelijke klachten.
Onrust en huilen
Een baby kent zijn ouder(s) door de geur, stem, manier van oppakken, aanraken en knuffelen. Als je als ouder(s) in beslag wordt genomen door intens verdriet, kan het zijn dat zij anders reageren en emotioneel minder beschikbaar zijn voor de baby. Dit kan bij de baby een onveilig gevoel veroorzaken, wat zich kan uiten in onrust, huilen, slecht eten en slapen, darmkrampjes en/of diarree. Aandacht hebben voor de onrust en het huilen is van belang. Huilen is voor de baby een manier om te communiceren. Daarnaast helpt huilen om spanning te ontladen en indrukken te verwerken. Laat de baby niet alleen huilen, door te reageren op het huilen, voelt het kindje zich gehoord.
Het vasthouden van een ritme maakt de wereld voorspelbaar en veilig. Een baby gedijt goed op een vast ritme. Probeer de structuur zoveel mogelijk te handhaven. Mocht je als ouder minder aanwezig zijn, kan een doek met de geur of een ingezongen of gesproken tekst tijdelijk helpend zijn. Wanneer de baby borstvoeding krijgt, is het van belang om de voeding in de gaten te houden. Vanwege de emotionele periode kun je als moeder uitgeput raken en kunnen zowel de hoeveelheid als de voedingswaarde in de voeding verminderen. Mocht dit gebeuren dan zal de baby anders gaan reageren na het voedingsmoment. De baby is dan niet voldaan, wordt onrustig of gaat huilen.
Verlatingsangst en eenkennigheid
Eenkennigheid is een normaal verschijnsel en is bij baby’s tussen de zeven en negen maanden sterk aanwezig. Deze eenkennigheid komt voort uit verlatingsangst. De baby is bang dat de ouder hem verlaat en niet meer terug komt, hierdoor wordt het kindje aanhankelijker en gaat meer huilen. Daarnaast kan de baby angstig reageren als vreemden in de buurt komen. Dit hoort bij een gezonde ontwikkeling. Afwezigheid, spanningen en verdriet kunnen de eenkennigheid en de verlatingsangst versterken, waardoor de baby nog aanhankelijker wordt en meer zal huilen. Een veilig, vertrouwd persoon is in deze fase belangrijk, juist nu in deze verdrietige periode. Vertrouwde mensen in de omgeving van het gezin, kunnen hierin ondersteunen.
Een kind met verlatingsangst kan slechter gaan slapen. Een nachtlampje of open slaapkamerdeur kan veiligheid bieden voor de baby.
De baby betrekken bij het afscheid
Het is voor baby’s belangrijk om betrokken te worden bij het afscheid van de dierbare. Vertel de baby wat er gebeurt, waarom men verdrietig is en wat het voor de baby betekent. De baby zal de woorden niet begrijpen, maar wel de intentie en verbondenheid voelen.
Door de baby erbij te betrekken, voelt hij zich niet buitengesloten en wordt het gevoel van eenzaamheid en angst beperkt. Het kind ontwikkelt en gaat verder en het verlies groeit mee.
Herinneringen
Baby’s zullen zich later niets herinneren van de overleden dierbare. Op enig moment kunnen zij de behoefte krijgen om meer te weten te komen over de overledene. Het is belangrijk dat zij herinneringen kunnen terughalen wanneer ze daaraan toe zijn. Als de baby op latere leeftijd gaat begrijpen wat hij mist, zijn tastbare herinneringen waardevol en helpend. Als een ouder komt te overlijden stel hem of haar dan voor om een brief te schrijven of om een dagboekje bij te laten houden voor de baby. Daarnaast kunt u degene die gaat overlijden, helpen een speciaal cadeautje voor de baby uit te kiezen, zoals een sieraad of iets anders 'blijvends’. Ook kunt u een handafdruk van de dierbare en de baby maken of zorgen voor twee identieke knuffeltjes, één voor de baby en één om achter te laten bij de overledene. Een andere mogelijkheid is het inspreken van een tekst of het maken van videobeelden. U kunt als gezin zelf herinneringen vastleggen, maar er zijn ook organisaties die dit mogelijk maken, bijvoorbeeld, Living Memories, Herinneringen-enzo of stichting Make-a-memory.
De uitvaart
Het is belangrijk voor de baby om aanwezig te zijn bij de uitvaart. Daarnaast is het wenselijk als een vertrouwd persoon tijdens de uitvaart aanwezig is, die de baby indien nodig over kan nemen. Het is aan te raden het afscheid vast te leggen op beeldmateriaal, zodat dit op latere leeftijd een bijdrage kan leveren aan het rouwproces van het kind.
Hulp of ondersteuning vragen
Als een gezinslid ernstig ziek is en zal komen te overlijden of overleden is, vraagt dat veel van een gezin. Het leven ziet er ineens anders uit en de ziekenhuisbezoeken of verzorging van de zieke hebben veel impact. En na overlijden kan het verdriet en rouwproces veel ruimte innemen. Het is van belang de gewone regels en structuur zoveel mogelijk aan te houden. Dat geeft kinderen een gevoel van veiligheid. Het is aan te raden om hulp of ondersteuning uit de omgeving in te schakelen als er door de omstandigheden minder aandacht is voor de baby. Het is belangrijk dat de verzorging dan (deels) wordt overgenomen door een vertrouwd persoon.
Verwerken van rouw
Kinderen hebben een enorme veerkracht en ontwikkelen over het algemeen geen blijvende traumasymptomen. Baby’s zijn afhankelijk van de gemoedstoestand van hun ouder(s). Veel ouders voelen een intense leegte en kunnen stilvallen. Voor de baby is het belangrijk om in contact te blijven. Verdring uw eigen verdriet en emoties niet. U kunt uw baby beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Geef er woorden aan. Verdriet en tranen zijn niet erg, maar een baby kan stress ervaren als het verdriet bij u als ouder(s) de overhand neemt en bepalend wordt in het dagelijks ritme. Maak het bespreekbaar met vertrouwde mensen om u heen of zoek contact met de huisarts voor begeleiding.
Een ingrijpend verlies verwerken, is een lang proces. In iedere levensfase kan rouw op een andere manier aan bod komen. Kinderen komen tijdens hun ontwikkeling tot nieuwe inzichten, stellen vaak weer dezelfde vragen om het verdriet op een nieuwe manier te begrijpen en te verwerken.
Mocht u na het lezen van deze folder meer informatie willen over rouwverwerking bij kinderen, kunt u eventueel de volgende websites raadplegen: http://jongehelden.nl/
https://achterderegenboog.nl/
Namens het team medisch pedagogisch zorgverleners
van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis.
pedagogischezorgwakz@lumc.nl
071-5263864