Invriezen eierstokweefsel

Wat is Invriezen eierstokweefsel?

Een vrouw beschikt over twee eierstokken (ovaria) onderin de buik, links en rechts naast de baarmoeder. De buitenste laag van de eierstokken bevat de voorraad onrijpe eicellen voor het hele leven. In de loop van de jaren daalt de voorraad, en bij de overgang (menopauze), zijn alle eicellen op. Sommige behandelingen, zoals chemotherapie en/of bestraling of het uitnemen van de eierstokken, kunnen deze onrijpe eicellen beschadigen, waardoor de voorraad eicellen sneller daalt dan normaal. Dit heeft een nadelig effect op de vruchtbaarheid en  verhoogt de kans op vervroegde overgang. 

Een van de mogelijkheden om voorafgaande aan de beschadigende behandeling de functie van de eierstokken veilig te stellen is het invriezen en bewaren van eierstokweefsel; ook wel cryopreservatie van ovariumweefsel genoemd. 

Om eierstokweefsel in te kunnen vriezen, wordt één van uw eierstokken doorgaans middels een kijkoperatie verwijderd. Dit eierstokweefsel wordt vervolgens in kleine stukjes gesneden en bewaard in vloeibare stikstof. Wanneer u bent genezen of uw behandeling is afgerond en u kinderwens heeft, maar onvruchtbaar bent geworden, kunnen de stukjes eierstokweefsel worden ontdooid en teruggeplaatst. Hiervoor is weer een operatieve ingreep noodzakelijk. Het weefsel kan dan zorgen voor herstel van uw menstruele cyclus, met de mogelijkheid dat u zwanger wordt (spontaan of na in vitro-fertilisatie-behandeling). 

Wat gaat er vooraf aan het onderzoek of de behandeling?

Als u in aanmerking komt voor deze procedure, wordt bloedonderzoek verricht om de aanwezigheid van eventuele infecties, zoals hepatitis B, C en HIV uit te sluiten. Tevens wordt een bloedonderzoek verricht om uw huidige eicel voorraad in te schatten. Er zal ook een  gynaecologisch onderzoek worden verricht en een (vaginale) echo gemaakt om de eierstokken en baarmoeder te onderzoeken. Voor de operatie is een pre-operatieve screening door de anesthesioloog nodig. 

Hoe gaat het onderzoek / de behandeling in zijn werk?

Er wordt een kijkoperatie (laparoscopie) verricht om één eierstok te verwijderen. Deze ingreep zal plaatsvinden onder algehele anesthesie (narcose). Voor deze ingreep is een ziekenhuisopname van 1-2 dagen nodig. Bij de operatie worden enkele kleine sneetjes in de buik gemaakt. Er zijn hele kleine risico’s verbonden aan het ondergaan van een laparoscopische operatie. Deze risico’s betreffen het mogelijk optreden van een bloeding, infectie of letsel aan darmen of blaas. Ook is er een heel klein risico door de algehele anesthesie. De opnameduur is meestal één dag. Het postoperatieve herstel duurt gemiddeld 2 weken, maar een behandeling zoals chemotherapie of bestraling kan al één of twee dagen na de ingreep starten. 

De buitenste laag met onrijpe eicellen wordt in het IVF laboratorium in dunne plakjes (chips) gesneden. Deze onrijpe eicellen zijn de enige eicellen die het invries- en ontdooiproces kunnen overleven. Een gedeelte van de chips wordt ingevroren en kan tientallen jaren in vloeibare stikstof bewaard blijven. Door de techniek van het invriezen en het later ontdooien van het eierstokweefsel, raakt een deel van de eicellen in het eierstokweefsel beschadigd. Een aantal chips wordt (indien van toepassing) onderzocht op uitzaaiingen. De andere eierstok blijft in de buik. Dit is de voorkeurslocatie voor het terugplaatsen van ontdooid ovariumweefsel in de toekomst.

Terugplaatsen van ingevroren eierstokweefsel 

Een verzoek tot terugplaatsing van eierstokweefsel wordt kritisch aan de hand van uw individuele voorgeschiedenis bekeken. Voorafgaand aan een eventuele terugplaatsing wordt speciaal hiervoor bewaard eierstokweefsel door de patholoog-anatoom microscopisch onderzocht op de aanwezigheid van onrijpe eicellen en eventuele uitzaaiingen. Als er bij dat onderzoek kankercellen aangetroffen zouden worden, is terugplaatsing niet mogelijk. 

Terugplaatsing van ontdooid eierstokweefsel wordt in principe uitgevoerd tot een leeftijd van 43 jaar. Voorwaarde is dat behandelend arts akkoord is met het streven naar zwangerschap. Aangezien niet duidelijk is hoe lang teruggeplaatst weefsel kan functioneren, wordt met de huidige stand van zaken alleen overwogen om weefsel terug te plaatsen als er een actieve kinderwens bestaat en een achtergebleven eierstok niet functioneert. Ontdooid eierstokweefsel wordt bij voorkeur teruggeplaatst in de achtergebleven eierstok of op de plaats waar eerst een eierstok aanwezig was. Afhankelijk van de situatie in de buik, wordt de terugplaatsing via een buikoperatie of via een kijkoperatie uitgevoerd.

Afhankelijk van de bevindingen bepaalt uw behandelend arts het verdere vervolgtraject. Indien na zes maanden geen weefselactiviteit waarneembaar is, kan een tweede terugplaatsing gedaan worden. 

Voorwaarden 

Uitvoering van een behandeling in het kader van bescherming van de eierstokfunctie vindt uit voorzorg alleen plaats bij in goede psychische en lichamelijke conditie verkerende patiënten die een zeer kleine kans hebben op uitzaaiingen naar de eierstokken en een grote kans op schade aan de eierstokfunctie door bijvoorbeeld chemotherapie en/of radiotherapie. Het vooruitzicht van een patiënte qua overleving is ook van groot belang bij de beslissing om een procedure te starten.

De begeleidende artsen hebben ervoor gekozen om af te zien van de procedure indien de ingreep zou kunnen leiden tot onverantwoord uitstel van primaire behandeling. Indien de uitvoering van de procedure zeer risicovol blijkt te zijn, bijvoorbeeld door verklevingen, of er tijdens de ingreep ernstige complicaties dreigen of optreden kan de voorgenomen procedure worden gestaakt. 

Het LUMC stelt vast of de gebruikte methodes, zoals invriezen / bewaren / ontdooien / terugplaatsen verantwoord zijn. Dit wordt op grond van de huidige wetenschap en mogelijk veranderende inzichten beoordeeld. Indien een van deze methodes door het behandelteam niet meer als veilig of verantwoord wordt beschouwd, wordt het weefsel afhankelijk van uw keuze vernietigd of gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.

Wat is de prognose?

Wereldwijd zijn er op dit moment zeker >100 succesvolle zwangerschappen beschreven na terugplaatsing van eierstokweefsel. In het LUMC wordt de procedure toegepast sinds 2002. In 2012 is voor het eerst een terugplaatsing uitgevoerd. Dit heeft in 2015 geresulteerd in de geboorte van een levend kind.

Ondanks deze veelbelovende resultaten is een succespercentage van deze procedure op dit moment nog moeilijk te geven, omdat er geen internationale databank is waarin geregistreerd wordt hoeveel transplantaties zijn uitgevoerd; alleen het aantal levendgeborenen wordt gepubliceerd.

Naast deze onzekerheid is het van belang dat u zich realiseert dat bij terugplaatsing van eierstokweefsel de mogelijkheid bestaat dat (indien van toepassing) ook kankercellen, die in het eierstokweefsel aanwezig kunnen zijn, in het lichaam worden teruggeplaatst. Om de kans hierop zo klein mogelijk te maken wordt (indien van toepassing) voorafgaand aan terugplaatsing microscopisch onderzoek naar uitzaaiingen uitgevoerd. De terugplaatsing vindt uiteraard alleen plaats als de kans op uitzaaiing naar de eierstokken vooraf als zeer klein wordt ingeschat en er geen aanwijzingen voor gevonden worden bij onderzoek. 

Meedoen aan wetenschappelijk onderzoek

In het LUMC doen we wetenschappelijk onderzoek om de zorg voor u en toekomstige patiënten te blijven verbeteren. Wanneer u in het LUMC onder controle bent, kunt u gevraagd worden om vrijwillig deel te nemen aan wetenschappelijke onderzoek. Ook zullen wij om toestemming vragen voor het gebruik van medische gegevens, voor dossieronderzoek. U kunt tijdens uw afspraak hiervoor toestemming of bezwaar doorgeven.

Waar moet u op letten na uw onderzoek/behandeling?

Na het verwijderen van het eierstokweefsel, zal de behandeling met bijvoorbeeld chemotherapie of radiotherapie binnen enkele dagen kunnen starten. 

U kunt nog enkele dagen na de ingreep milde buikpijn voelen. De eventuele huidhechtingen mogen na 7 dagen verwijderd worden. 

Een controleafspraak bij de gynaecoloog kan telefonisch of op de polikliniek na 6 weken gepland worden. 

In de periode na de operatie, hangt het af van het beloop, wanneer het zinvol is om echo-onderzoek (achtergebleven eierstok en baarmoeder) en bloedonderzoek te doen ter bepaling van de hormoonspiegels. Dit wordt met u besproken.

Contact bij problemen na uw onderzoek/behandeling

De polikliniek voortplantingsgeneeskunde is onderdeel van de afdeling gynaecologie en is gevestigd op de 3e etage van het LUMC, route 485. 

Bij vragen of problemen kunt u contact opnemen met het secretariaat van de polikliniek gynaecologie via 071 – 526 2870. De polikliniek is telefonisch bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 09.00 - 12.00 uur en van 13.30 - 16.00 uur. Naast een fysieke afspraak is er ook de mogelijkheid een videoconsult in te plannen. Bij korte vragen kunt u ook een telefonisch consult in plannen. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een e-consult te sturen via mijnLUMC. 

Handige links

Nederlands Netwerk Fertiliteitspreservatie: www.nnf-info.nl

Overig

Overeenkomst 

Via de overeenkomst voor ‘bewaarneming ovarieel weefsel’ worden afspraken betreffende het in bewaring houden van eierstokweefsel schriftelijk vastgelegd. Voordat het eierstokweefsel wordt uitgenomen en ingevroren, dient u deze overeenkomst te ondertekenen. 

Op verzoek van de bewaargever, of na diens overlijden, zal het eierstokweefsel worden vernietigd. Het is tevens mogelijk om het weefsel af te staan voor wetenschappelijk onderzoek. 

Kosten 

Op dit moment worden de kosten die gepaard gaan met het invriezen en terugplaatsen van eierstokweefsel niet vergoed door de zorgverzekeraar. Het LUMC neemt een deel van de kosten voor rekening, maar berekent wel de kosten van jaarlijkse bijdrage voor opslag. Deze kosten zijn volgens het landelijk tarief vastgesteld en bedragen  ongeveer €100-200 per jaar.