Stemproblemen en slikproblemen (laryngologie)

Wat is Stemproblemen en slikproblemen (laryngologie)?

Stem- en slikproblemen vinden hun oorsprong in en rond het strottenhoofd. In medische termen heet dit orgaan de larynx. Vandaar de naam laryngologie. De lucht- en voedselweg zijn in de mond- en keelholte nog niet gescheiden, maar worden ter hoogte van het strottenhoofd gesplitst. De luchtpijp gaat naar de longen en de slokdarm naar de maag. Het strottenhoofd speelt een belangrijke rol bij de ademhaling (openen van de luchtweg), het slikken (sluiten van de luchtweg en openen van de slokdarm) en de stemvorming (de stembanden bevinden zich in het strottenhoofd).

Verschijnselen

Stem- en slikproblemen kunnen veel verschillende oorzaken hebben en daardoor ook veel verschillende symptomen. Een stemprobleem kan bijvoorbeeld heesheid, schorheid, een zacht stemvolume of het stokken van de stem als gevolg hebben. Een slikprobleem kan zich onder meer uiten in verslikken of het moeilijk wegkrijgen van voedsel. Omdat we de hele dag door slikken en voornamelijk communiceren met onze stem, kan een probleem op dit gebied sociaal zeer beperkende gevolgen hebben.

Oorzaak

De oorzaken van een stem- of slikprobleem zijn heel divers. Soms betreft het een afwijking in de bouw van het strottenhoofd (anatomisch), maar het kan ook een probleem van de aansturing zijn (neurologisch), het resultaat van een beschadiging (trauma), een uiting van een aandoening elders in het lichaam (systeemziekte) of simpelweg ouderdom. Daarom is een goed onderbouwde diagnose zo belangrijk voor het geven van de juiste behandeling.

Waarom u bij ons in goede handen bent

Multidisciplinair team

Keel- Neus- en Oorheelkunde (KNO) is het specialisme dat zich onder meer bezighoudt met problemen van de luchtweg, de stem en bij het slikken. Dit specifieke vakgebied noemen we laryngologie. Onze laryngologen werken niet alleen, maar binnen een toegewijd behandelteam. Dit team bestaat uit logopedisten, KNO-artsen in opleiding, een verpleegkundig coördinator en een doktersassistent. Het behandelteam werkt al jaren samen en heeft in die tijd waardevolle expertise opgebouwd. Mede daarom worden patiënten uit heel Nederland naar Leiden doorverwezen.  

Uw behandelend arts werkt daarnaast nauw samen met andere specialisten, zoals radiologen, neurologen, longartsen en maag-darm-leverartsen. Juist dankzij deze samenwerking kunnen we u zorg op hoog niveau bieden.  

Zorgpaden stem- en slikproblemen  

Als u een stem- of slikprobleem hebt, willen we u zo snel mogelijk duidelijkheid kunnen geven. Daarom hebben we verschillende ‘zorgpaden’. Dit houdt in dat we uw eerste consult, eventuele vervolgonderzoeken en een behandeling zoveel mogelijk op elkaar afstemmen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat uw afspraak bij de KNO-arts/laryngoloog meteen samengaat met een consult bij de logopedist en de verpleegkundig coördinator. Zo zorgen we dat u snel weet waar u aan toe bent.   

Uitgebreide behandelmethoden  

U kunt bij voor een groot aantal behandelingen terecht op het gebied van stem- en slikproblemen. Bij veel van de stoornissen waarin wij ons hebben gespecialiseerd zijn er bovendien meerdere ingrepen mogelijk. Bijvoorbeeld bij stembandverlammingen (stilstaande stemband),  afwijkingen in het oppervlak van de stembanden (poliep, cyste, vocal fold scar) en spasmen van de spieren van de stembanden spasmodische dysfonie. Soms zijn deze ingrepen klein en kunnen ze op de polikliniek plaatsvinden en soms is het nodig om u te opereren.

Zo kunnen we een stembandverlamming behandelen met een inspuiting (injectie) van een vulmiddel in de stemband of met een operatie aan het strottenhoofd vanuit de hals (laryngeal framework surgery, thyreoplastiek). De mogelijkheden zijn niet alleen divers, maar kunnen soms ook gecombineerd worden, zoals een chirurgische ingreep en logopedie.  

Welke behandeling voor u het beste is, hangt af van de resultaten van de onderzoeken, maar ook van uw eigen wensen. Uw arts zal dit altijd uitgebreid met u doornemen en u stap voor stap uitleggen wat u bij een behandeling kunt verwachten.  

Visualisatiemethode  

De visualisatiemethode is in het LUMC ontwikkeld voor patiënten met een stem- of spraakprobleem waar geen lichamelijke oorzaak voor is. Dit noemen we niet-organische stem- en spraakstoornissen. De visualisatiemethode kan helpen om de stem of spraak weer terug te krijgen. Het bijzondere van deze methode is dat 1 behandeling meestal genoeg is om de stem of spraak weer normaal te krijgen.  

Wetenschappelijk onderzoek  

Het LUMC is naast een zorgcentrum ook een belangrijk centrum voor wetenschappelijk onderzoek naar stem- en slikproblemen. We zijn continu op zoek naar nieuwe behandelingen of manieren om bestaande behandelingen te verbeteren. Dat doen we bijvoorbeeld via metingen voor en na bepaalde behandelingen, zodat we uitkomsten met elkaar kunnen vergelijken. Vaak werken we voor dit soort onderzoeken samen met nationale en internationale centra. En soms kunt u ook zelf meedoen met wetenschappelijk onderzoek.

Een stem- of slikprobleem kan verschillende oorzaken hebben. Daarnaast zijn voor dezelfde klacht soms meerdere behandelingen mogelijk. Een goed onderbouwde diagnose is dus belangrijk. Daarom staat er een multidisciplinair team voor u klaar en is de zorg die u krijgt, geregeld in een zorgpad. Door de intake en de onderzoeken zo veel mogelijk op elkaar af te stemmen, krijgen we een goed inzicht in uw situatie en weet u snel waar u aan toe bent. 

Afspraak maken voor de zorgpaden stem- en slikproblemen 

Voor de zorgpaden bij stem- en slikproblemen hebt u een verwijzing nodig van uw huisarts of een specialist. Dat kan uw eigen KNO-arts zijn, die een onderzoek of behandeling door een gespecialiseerd team nodig acht, of een andere specialist waar u onder behandeling bent voor uw stem- of slikprobleem. Bijvoorbeeld een neuroloog, longarts of maag- darm-leverarts.   

Bij een verwijzing hoeft u zelf geen actie te ondernemen. Zodra de verwijzing bij ons binnen is, nemen wij contact met u op om een afspraak te maken. Bent u door de huisarts verwezen of is nog niet duidelijk of u op de juiste plek bent binnen de zorgpaden? Dan krijgt u eerst een uitnodiging voor een afspraak op de algemene polikliniek van KNO. Daarna kunnen we u altijd alsnog verwijzen naar een van de zorgpaden.   

Voordat u langskomt voor uw eerste bezoek krijgt u meestal al een aantal vragenlijsten thuisgestuurd. Het is belangrijk dat u deze ingevuld meeneemt naar de polikliniek. Als u hulp nodig hebt met het invullen van de vragenlijsten of andere vragen hebt, kunt u altijd contact met ons opnemen via laryngologie@lumc.nl of via tel. 071 - 526 80 20. Op de dag van de afspraak kunt u zich melden aan de balie van de polikliniek Keel- Neus- en Oorheelkunde. Deze bevindt zich op H2 van het LUMC.  

Wie komt u tegen en wat kunt u verwachten?         

Tijdens uw afspraak ziet u eerst de KNO-arts, de laryngoloog of de logopedist. De arts zal u vragen naar uw klachten en een onderzoek doen naar uw keel en stembanden. Afhankelijk van het probleem zal tijdens hetzelfde bezoek ook een gericht onderzoek plaatsvinden door de logopedist. Is er nog meer onderzoek nodig, dan vraagt de verpleegkundig coördinator dat voor u aan. U kunt ook bij de verpleegkundig coördinator terecht voor nadere uitleg over de gang van zaken of als u nog andere vragen hebt.   

Het onderzoek

Om uw stem- of slikprobleem nader te onderzoeken, is het nodig om de keel en de stembanden in beeld te brengen. De arts zal dit doen met een optiek: een speciale buis die gekoppeld is aan een camera. Welk soort optiek hangt vooral af van de klachten die u hebt. Er zijn twee soorten:  

• Een star optiek. Dit is een rechte buis die de arts in uw mond brengt en achter op uw tong laat rusten. Door de kijkhoek van het optiek kan de arts goed de keelholte en het strottenhoofd met daarin de stembanden bekijken. 
• Een flexibel optiek. Dit is een flexibele buis die via uw neus in de keelholte wordt gebracht.

Beide onderzoeken duren gemiddeld niet meer dan een paar minuten en zijn voor de meeste mensen zonder verdoving goed te doorstaan. Als u snel kokhalsneigingen hebt, is een kortdurende plaatselijke verdoving mogelijk. De arts spuit dan een verdovingsspray in uw keel die ongeveer 10 minuten werkt. Wel zult u daarna even moeten wachten met eten en drinken, om te voorkomen dat u zich verslikt. De beelden van het onderzoek slaan we op, zodat we deze achteraf met u kunnen bespreken. We gebruiken de beelden ook om het effect van de behandeling in kaart te brengen. 

Vervolgonderzoeken  

Soms leveren de beelden van het optiek al voldoende informatie op voor een passend behandelplan. In andere gevallen zijn er nog meer onderzoeken of een ingreep nodig om de juiste behandeling te vinden. De arts zal de nodige stappen steeds met u bespreken, zodat u duidelijk zicht hebt op het diagnostische traject. Er zijn meerdere vervolgonderzoeken mogelijk:  

• CT- of MRI-scan. Hiermee kunnen we een beeld vormen van het gebied waar u last van hebt.
• Stemanalyse. Onderzoek naar de stemfunctie kan meer duidelijkheid geven over het probleem.
• Electromyografie (EMG) .Onderzoek van de werking van de spieren en zenuwen in de keel.
• Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken (FEES). Terwijl u eet en drinkt brengen we de keelholte en stembanden in beeld.
• Slikvideo. We maken röntgenbeelden terwijl u contrastvloeistof en brood met contrast doorslikt.
• Functioneel slikonderzoek. Dit is een slikonderzoek uitgevoerd door de logopedist.
• Diagnostische scopie. In sommige gevallen is een operatie nodig om een goed beeld te krijgen van uw stembanden of keelholte. Tijdens deze ingreep bent u onder narcose.
• Een biopsie. Het kan nodig zijn om een klein stukje weefsel weg te nemen voor nader onderzoek door een patholoog. Dit heet een biopsie. Het weefsel dat we weghalen noemen we een biopt.

Uitslag van het onderzoek

Wanneer u de uitslag krijgt hangt vooral af van het aantal onderzoeken dat nodig is. Als de arts aan de beelden van het optiek genoeg heeft, krijgt u nog tijdens uw eerste consult de diagnose en een voorstel voor een behandeling. Als er vervolgonderzoeken nodig zijn duurt het langer voordat u een uitslag krijgt. De arts kan u hier meer over vertellen. Bij complexe problemen zal de arts uw uitslag bespreken binnen het multidisciplinaire team. De specialisten zoeken dan samen naar een optimaal behandelplan.

Welke behandelingen zijn er mogelijk?

Zodra de oorzaak van uw stem- of slikprobleem is achterhaald, stellen we een behandeladvies op. In het LUMC is een groot aantal behandelingen mogelijk en we nemen uitgebreid met u door wat het beste bij uw situatie past. We bespreken altijd wat u van een behandeling kunt verwachten, maar bijvoorbeeld ook wat de mogelijke bijwerkingen zijn. Een behandeladvies wordt pas een behandelplan als u er ook zelf akkoord mee bent. 

Welke behandelingen zijn er?  

Welke behandeling voor u het meest geschikt is, hangt af van de uitslagen van de onderzoeken en uw eigen wensen. De verschillende behandelmethoden bij stem- en slikproblemen zijn uitgebreid en divers, variërend van medicijnen tot logopedie en chirurgie of een combinatie hiervan.   

Medicatie  

Een stem- of slikprobleem kan veroorzaakt worden door een chronische ontsteking van het strottenhoofd. De oorzaak van zo’n ontsteking is bijvoorbeeld een allergie of terugvloeiend maagzuur. Dat laatste noemen we reflux. Naast ontstekingen kunnen we ook sommige neurologische stemproblemen met medicatie behandelen. Er zijn meerdere soorten medicijnen die u voorgeschreven kunt krijgen:  

• Protonpompremmers (maagzuurremmers) om de aanmaak van maagzuur te onderdrukken. 
• Anti-allergica om allergieën te behandelen. 
• Corticosteroïden om een ontsteking tijdelijk te onderdrukken. Deze medicijnen schrijven we vanwege de mogelijke bijwerkingen alleen voor een beperkte periode voor. 
• Propranolol. Dit is een zogenaamde bètablokker, een middel dat de bloeddruk verlaagt en het hart iets rustiger laat kloppen. Propranolol schrijven we voor bij sommige neurologische stemproblemen, bijvoorbeeld een stemtremor.

Logopedie

Bij logopedie verbetert u met oefeningen de functie van uw stem en/of het slikken. Dit kan op verschillende manieren. De logopedist stelt samen met u een behandelplan op dat de beste oplossing biedt voor uw probleem. Enkele voorbeelden van logopedische behandelingen zijn:   

• Klassieke stem- of slikoefeningen;
• LaxVox. Via een buis doet u stemoefeningen, waarbij waterweerstand biedt. De weerstand van het water dient als ondersteuning bij de oefening;
• Visualisatiemethode of manuele therapie. Hierbij leren we u de stem op een juiste manier aan te sturen. De visualisatiemethode is in het LUMC ontwikkeld en is gericht op stem- of spraakproblemen waar geen lichamelijke oorzaak voor is. Het bijzondere van deze methode is dat na 1 behandeling de stem en/of spraak meestal weer normaal wordt.

Behandeling op de polikliniek 

Dankzij vele technische vooruitgangen kunt u steeds vaker op de polikliniek terecht voor de behandeling van stem- en slikproblemen. Een opname is dan niet nodig. Enkele voorbeelden van veel uitgevoerde behandelingen zijn:  

• Injecties met botulinetoxine (botox). Dit helpt vaak bij bepaalde neurologische stemproblemen: spasmodische dysfonie of een stemtremor.
• Injecties om de sluiting en/of trilling van de stembanden te verbeteren.

Chirurgie   

Sommige stem- of slikproblemen zijn het beste met een operatie te verhelpen. In het LUMC is een groot aantal ingrepen mogelijk. Deze zijn in te delen in twee hoofdcategorieën: inwendige en uitwendige ingrepen. Bij een inwendige ingreep benadert de chirurg uw strottenhoofd via uw mond. Een uitwendige ingreep vindt plaats via een incisie (snede) in de hals. Enkele veelvoorkomende ingrepen zijn:  

• Microlarynxchirurgie. Dit is een ingreep via de mond aan de stembanden. Bijvoorbeeld een injectieaugmentatie met vet om de stembandsluiting te verbeteren. Welke handelingen de chirurg precies uitvoert is afhankelijk van de oorzaak van uw probleem. Microlarynxchirurgie passen we ook toe bij sommige slikproblemen;
• Laryngeal framework surgery (LFS). Bij deze uitwendige ingreep verplaatsen we een of beide stembanden, zodat ze beter kunnen sluiten en de stemkwaliteit verbetert; 
• slikverbeterende operaties. Bijvoorbeeld het klieven van de bovenste kringspier van de slokdarm uitwendige myotomie. Dit opent de spier, waardoor u makkelijker kunt slikken.

Uw behandeld KNO-arts/laryngoloog zal u uitgebreid informeren over de specifieke mogelijkheden en procedures die voor u gelden.

Meedoen aan wetenschappelijk onderzoek

Het LUMC is niet alleen een centrum van gespecialiseerde medische zorg, maar ook van vooruitstrevend medisch onderzoek. Dit houdt in dat u soms kunt meedoen aan nieuwe studies, bijvoorbeeld naar nieuwe operatietechnieken. Mogelijk hebben deze bij u meer effect dan de standaardbehandeling. Uw KNO-arts/laryngoloog kan u vertellen aan welke onderzoeken u kunt meedoen.

De nazorg bij stem- en slikproblemen is voor iedereen anders. We stemmen de zorg achteraf daarom zorgvuldig af op uw aandoening, uw behandeling en uw wensen. Dit nemen we al tijdens het bespreken van het behandelplan met u door. U hoeft bij ons ook zelf geen afspraken te maken. Alle afspraken krijgt u per post toegezonden.

Welke specifieke nazorg kunnen we bieden bij deze aandoening?

Welke nazorg bieden we bij stem- en slikproblemen?  

Nadat een behandeling is gestart of afgerond, houden we in de gaten of de behandeling en eventuele revalidatie naar wens verlopen en of een behandeling aanslaat. Na bepaalde operaties doen we altijd op vaste momenten stemanalyses- of slikonderzoek om te kijken welk effect de behandeling heeft. Afhankelijk van het soort behandeling kan het zijn dat u een of meerdere keren terugkomt voor controle.   

Chirurgie 

Bij een chirurgische ingreep stellen we voorafgaand aan de operatie al een logopedisch plan op voor revalidatie. Uw eerste afspraak na de ingreep is daarom meestal met de logopedist. Deze begeleidt u alvast bij het opstarten van het stemgebruik en/of het slikken. Uw afspraak met de logopedist vindt meestal plaats in de eerste week na de operatie.  

Na 2 tot 4 weken hebt u de eerste controleafspraak bij de KNO-arts/laryngoloog die de operatie heeft uitgevoerd. Dit geldt zowel voor stem- als slikoperaties. Tijdens deze afspraak bespreekt de arts met u of en wanneer een volgende controle nodig is. Bij sommige ‘kleinere’ ingrepen is de controleafspraak na 6 weken.     

Behandeling op de polikliniek  

Na een behandeling op de polikliniek is een telefonische controle het meest gebruikelijk. U hoeft dan niet nog een keer terug te komen naar het LUMC. Een van onze teamleden zal u 2 weken na de behandeling bellen. Dit kan de KNO-arts/laryngoloog zijn, de logopedist of de verpleegkundig coördinator.   

Logopedie  

Als u een logopedische behandeling krijgt, stellen we met u een behandelplan op waarin we evaluatiemomenten afspreken. Het kan ook zijn dat u een behandeling volgt bij een logopedist bij u in de buurt. Bijvoorbeeld omdat u niet in de buurt van het LUMC woont.

Waar moet u op letten na uw behandeling?

Na de start van de behandeling is het belangrijk dat u ook zelf in de gaten houdt of uw klachten minder worden en of u last hebt van bijwerkingen. Deze informatie is belangrijk voor de controlemomenten. Uw behandelend arts zal u vertellen waar u precies op moet letten. Merkt u dat de klachten niet verminderen of zelfs verergeren, dan kunt u contact opnemen met de verpleegkundig coördinator.

Contact bij problemen na uw behandeling

U kunt ons ook bereiken via e-mail: laryngologie@lumc.nl. We streven ernaar om uw bericht op werkdagen binnen 24 uur te beantwoorden. Vermeld in uw e-mail in ieder geval:  

• Uw naam en geboortedatum; 
• Uw patiëntennummer (indien bekend); 
• Het telefoonnummer waarop u bereikbaar bent.

Loopt u na uw behandeling tegen een probleem aan? Bel dan in het geval van medische spoed met het secretariaat van de polikliniek KNO op tel. 071 - 526 80 20. Buiten kantooruren kunt u de spoedeisende hulp van het LUMC bereiken via de telefooncentrale: 071 - 526 91 11.

Behandelteam

De KNO-arts/laryngoloog is uw regievoerend arts. Daarnaast kunt u ook te maken krijgen met een logopedist, een KNO-arts die zich specialiseert in laryngologie, een arts-assistent in opleiding tot KNO-arts, de verpleegkundig specialist en de doktersassistente. 

Dr. A.P.M. Langeveld 

KNO-arts/laryngoloog 

Dr. E.V. Sjögren 

KNO-arts/laryngoloog 

Dr. B.J. Heijnen 

Logopedist en wetenschappelijk medewerker

V.A.H. van de Kamp 

Logopedist

C.C.M. Hofstra, MSc 

Verpleegkundig specialist

Aan welke studies kan je meedoen?

Patiëntgebonden onderzoek

Een groot deel van ons onderzoek kunnen we niet verrichten zonder de hulp van onze patiënten. Zo doen we bij bepaalde aandoeningen voor en na de behandeling stem- en slikmetingen. Bijvoorbeeld via een vragenlijst. Ook verrichten we stemanalyses bij stemafwijkingen. Door opnames te maken kunnen we de kwaliteit en functie van uw stem meten en vastleggen. Deze opnames gebruiken we om de resultaten van uw eigen behandeling te beoordelen en voor de beoordeling van behandelingen in zijn algemeenheid.  

Daarnaast lopen er in het LUMC ook vaak zogeheten clinical trials. Dit zijn studies naar bijvoorbeeld nieuwe behandelingen of nieuwe operatietechnieken, die mogelijk beter werken dan de huidige behandelingen. Het kan zijn we u vragen om hieraan mee te doen, maar u mag er uiteraard ook zelf naar informeren. Als u voor deze studies in aanmerking komt zal uw behandelend arts u hierover voorlichten.   

Waar doen we momenteel onderzoek naar?  

Binnen het wetenschappelijk onderzoek naar stem- en slikproblemen zijn er 5 stemaandoeningen waar we ons extra op concentreren. Sinds 2007 verzamelen en analyseren we systematisch uitkomstgegevens van deze aandoeningen. Die gegevens dragen bij aan de continue verbetering van de behandeling. De 5 aandachtsgebieden zijn:   

• Sluitingsbeperkingen van de stembanden. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij stembandverlamming; 
• Stembandverlittekening. Dit kan aangeboren zijn, maar ontstaat soms ook later;  
• Kwaliteit en functie van de stem na een behandeling voor beginnende stembandkanker. De FORECAST studie is een langlopende studie naar het effect op de kwaliteit en functie van de stem van twee verschillende behandelingen (laserchirurgie of bestraling) bij beginnende stembandkanker. Deze studie voeren we uit met het Erasmus MC in Rotterdam en het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) in Amsterdam;
• Spasmodische dysfonie. Ook wel bekend als Adductor spasmodic dysphonia (AdSD). Dit is een neurologische aandoening waarbij de stembanden tijdens het spreken verkrampen; 
• Niet-organische stemstoornissen. Dit zijn stemproblemen waarbij de stembanden zelf helemaal intact zijn, maar de aansturing van de stembanden tijdelijk in een verkeerd patroon terecht is gekomen. 

Daarnaast doen we continu onderzoek naar de kwaliteit van leven bij slikproblemen. We onderzoeken hoe een slikprobleem de kwaliteit van leven beïnvloedt en welke bijdrage we kunnen leveren om die kwaliteit steeds verder te verbeteren.

Contact

Wilt u meer weten of hebt u nog vragen? Neem dan contact met ons op of volg de links voor aanvullende informatie.  

Patiëntportaal mijnLUMC 

In het patiëntportaal mijnLUMC vindt u een duidelijk overzicht van uw behandelingen en hebt u inzicht in uw medische gegevens. Snel en veilig. Thuis, onderweg en in het ziekenhuis.

Patiënt verwijzen

Informatie voor artsen en instellingen die patiënten naar het LUMC willen verwijzen.

• Verwijsinformatie

Contactgegevens voor patiënten 

• Polikliniek KNO: 071 - 526 80 20
• Verpleegkundig coördinator: 071 - 529 80 57 (ma t/m do van 08.30 tot 10.00)

Links

• Lees meer over laryngologie in het LUMc Magazine.