Verzorging van een tracheostoma

Wat is een laryngectomie en wat is een tracheostoma?  

Het strottenhoofd heet in medische termen de larynx. Bij een laryngectomie wordt het strottenhoofd verwijderd. Dat betekent dat ook de stembanden verwijderd worden. Tijdens de operatie wordt de luchtpijp in de hals gehecht. Hierdoor ontstaat een tracheostoma. Dit stoma is blijvend.   

Bron: Atos Medical AB                

Welke hulpmiddelen heb ik nodig?  

Voor de verzorging van de tracheostoma heeft u meerdere producten nodig. Deze kunnen bij verschillende bedrijven besteld worden. Elk bedrijf heeft zijn eigen benamingen voor de hulpmiddelen maar ze zijn qua kwaliteit hetzelfde. In deze folder zal er een algemene naam genoemd worden. Deze naam kan dus bij de verschillende bedrijven anders zijn.  

Stomapleisters en -filter  

Doordat er geademd wordt via het tracheostoma, stroomt de lucht niet meer via de mond-, neus- en keelholte. Voor de bescherming van het tracheostoma en de longen zijn er speciale filters. Die kunnen voor het tracheostoma vastgemaakt worden op de pleister of tube. De filters worden ook wel ‘kunstneuzen’ genoemd, omdat zij de functie van de neus gedeeltelijk overnemen. De ingeademde lucht wordt verwarmd en bevochtigd waardoor de longen zich beter kunnen ontplooien en daardoor beter functioneren.  

Er zijn verschillende soorten pleisters en filters beschikbaar. Voor advies over welke voor u het beste is, kunt u terecht bij de verpleegkundige van de verpleegafdeling of de poli en de logopedist.  

Douchebeschermer  

Om te voorkomen dat er tijdens het douchen water in de longen komt, kan een douchebeschermer worden gebruikt. Dit is een plastic buisje die op de stomapleister of tube past. Wees wel voorzichtig, want er kan nog wel water via de pleister en douchebeschermer in de longen komen.  

Stemprothese  

Een van de mogelijkheden om opnieuw te leren spreken na een laryngectomie, is met behulp van een stemprothese. Dit is een klein kunststofbuisje dat geplaatst wordt in de wand tussen de luchtpijp en de slokdarm. Dankzij een ventiel in de prothese is het mogelijk de uitgeademde lucht via de luchtpijp naar de slokdarm te sturen om te kunnen spreken. Zie voor de verzorging van de stemprothese de patiëntenfolder Stemprothese.

Hoe moet ik mijn stoma verzorgen?  

Wij adviseren om het stoma een paar keer per dag te druppelen/sprayen met NaCl 0,9%. Hierdoor kunt u het slijm makkelijker ophoesten en worden korstjes voorkomen. Hoe vaak u moet druppelen verschilt per persoon. Voor de werkwijze van het druppelen zie uitleg hieronder.  

Door regelmatige verzorging van het stoma voorkomt u hoestbuien, verstopping en ontsteking van de luchtpijp. Als het stoma langer aanwezig is, kan de slijmproductie afnemen. Afhankelijk van de slijmproductie en de taaiheid van het slijm kuat u de verzorging minder vaak op een dag doen.   

Om het stoma soepel te houden, kunt u de binnenrand dagelijks met vaseline/lanolinezalf insmeren. Smeer alleen niet te uitgebreid, anders zal de pleister niet plakken.  

Korstjes kunt u met behulp van het kniepincet verwijderen. Door gebruik te maken van een lampje kunt u het stoma in de spiegel goed inspecteren.  

Wat heb ik nodig?  

• Eventueel onsteriele handschoenen 
• Flesje NaCl 0,9 % (spoelvloeistof) 
• 2 ml-spuitje of sprayflesje 
• Opzuignaald (als u gebruikmaakt van een spuitje)  
• Onsteriele 5x5-gazen  
• Onsteriele 10x10-gazen  
• Kniepincet  
• Filter  
• Zaklampje of penlight  
• Spiegel 

Werkwijze voor het druppelen/sprayen   

1. Verwijder het filter  
2. Druppel 1 à 2 ml NaCl 0,9% langzaam in het stoma of spray een aantal keer tijdens het inademen. Probeer de NaCl 0,9% niet gelijk op te hoesten, maar te laten inwerken. Adem vervolgens diep in en hoest hierna op als de hoestprikkel niet volgt.  
3. Vang het slijm op met een gaas.  
4. Herhaal het druppelen en sprayen tot er geen slijm meer opgehoest wordt. Dat is meestal na 2 tot 3 keer.  
5. Blijven er korstjes en slijm komen of klinkt de ademweg niet schoon, ga dan niet door met druppelen/sprayen. Wacht ongeveer 15 minuten. Druppel/spray dan nog keer, vaak komt het slijm dan los.  
6. Vervang het stomapleister als er luchtlekkage is, of maak de tube schoon.   
7. Maak de tube schoon met kraanwater. U kunt eventueel een pincet en een nat 5x5 cm-gaasje gebruiken.  
8. Verwijder de stomapleister en plaats een nieuwe. Hieronder leest u meer informatie over het verwijderen en opnieuw aanbrengen van een stomapleister.  
9. Plaats het filter weer terug. 

Verwijderen van de oude pleister  

Voor het verwijderen van de pleister zonder de huid te beschadigen, kunt u een speciaal doekje gebruiken dat de lijmlaag oplost. Hierdoor laat de pleister gemakkelijk los. Maak de pleister vochtig met het doekje. Vervolgens kunt u de pleister voorzichtig van de huid verwijderen.  

Na het verwijderen van de oude pleister maakt u de huid goed schoon om eventuele lijmresten van de vorige pleister weg te halen. Dit kan met hetzelfde doekje dat u gebruikte voor het verwijderen van de pleister.  

Aanbrengen stomapleister  

1. Om te zorgen dat de pleister beter aanhecht op de huid, kunt u een doekje gebruiken dat doordrenkt is met een vloeistof. Deze vloeistof vormt een lijmlaagje op de huid en zorgt ervoor dat de pleister beter op de huid plakt.  
2. Voordat u dit doekje gebruikt, moet de huid goed droog zijn, anders plakt de lijmlaag niet.  
3. Wrijf het doekje op de huid waar u de pleister gaat plakken. Laat het aan de lucht drogen.  
4. Zorg dat de pleister al een beetje warm is (door de achterkant in de handen warm te wrijven).  
5. Probeer de huid zo strak mogelijk te trekken op het moment dat de pleister op de huid plakt.  
6. Vervolgens kunt u, door de pleister zachtjes te masseren, deze steviger op de huid plakken. 

Het ontslagpakket  

Tijdens de opname op de afdeling KNO krijgt u een ontslagpakket. Dit bevat alle hulpmiddelen voor de eerste week. Ook vindt u in dit pakket er een aantal folders over materialen en een bestelformulier. Met dit bestelformulier kunt u materialen zelf bestellen.  

Dit pakket en de bestelprocedure wordt tijdens de opname een aantal keer met u en uw familie doorgenomen.   

De genoemde producten worden via een medische machtiging via de verzekering (deels) vergoed. Er zijn verschillende bedrijven die hierin zich gespecialiseerd hebben. De afdeling kan u hierover vertellen.  

Welke problemen kunnen zich voordoen?  

Mijn slijm is taai en ik kan het daardoor moeilijk ophoesten. Het blijft in de longen of luchtpijp zitten.  

Oorzaak kan zijn       

• Droge lucht  
• Irritatie van de luchtpijp  
• Roken of in verleden veel gerookt hebben  
• Geen filter gebruiken  

Advies        

• 1 à 2 keer extra per dag druppelen met NaCl 0,9%, als het nodig is vaker   
• Gebruik steeds het filter 
• Eventueel in overleg met arts, starten met medicijnen om het slijm dunner en makkelijker ophoestbaar te maken 
• Verhoog de luchtvochtigheid in huis 

Ik hoest veel helder en dun slijm op  

Oorzaak kan zijn 

• Verkoudheid  
• Te veel druppelen met NaCl 0,9%  
• Gebruik van slijmverdunner  

Advies 

• In overleg met arts stoppen met slijmverdunner  
• Verminder de hoeveelheid NaCl 0,9% met druppelen of druppel minder vaak  

Ik hoest spoortjes bloed en korsten op  

Oorzaak kan zijn 

• De luchtpijp is te droog, waardoor er korstvorming ontstaat. Door deze korstjes steeds op te hoesten raakt de luchtpijp geïrriteerd/beschadigd  
• De canule drukt tegen de luchtpijp, dit irriteert de luchtpijp  
• Het canulebandje zit te los, waardoor de tube te bewegelijk is. Dat irriteert en prikkelt de luchtpijp  
• Ontsteking van de luchtpijp  

Advies 

• De luchtpijp vaker bevochtigen  
• Controleer of het canulebandje niet te los of te strak zit  
• Leer een goede hoesttechniek aan. Vraag eventueel hulp aan een verpleegkundige op de poli  
• Overleg bij blijvend bloedverlies met uw arts  
• Doe een filter voor 

Ik hoest geel/groen slijm op  

Oorzaak kan zijn 

• Een luchtweginfectie  

Advies 

• Raadpleeg (huis)arts 
• Druppel zo nodig 1 à 2 keer per dag extra met NaCl 0,9% 

De huid rondom mijn stoma is rood  

Oorzaak kan zijn 

• Het slijm irriteert de huid  
• De pleister irriteert de huid  

Advies 

• Is de huid erg gevoelig en teer, dan kan deze beschermd worden met een huidbeschermende vloeistof.    
• Andere pleister gebruiken die huidvriendelijker is. 

Ik heb het soms benauwd en het gevoel dat ik moeilijk kan ademhalen  

Oorzaak kan zijn 

• Slijmprop of korst in de canule of het stoma  

Advies 

• De canule eruit halen en schoonmaken  
• Goed druppelen/sprayen om de prop uit te hoesten.   
• Met pincet de prop verwijderen als deze zichtbaar is.  
• Neem als de benauwdheid blijft contact op met de poli KNO of dienstdoende KNO-arts.  

Heeft u nog vragen?   

Als u nog vragen heeft, kunt u contact opnemen met de polikliniek KNO of de verpleegkundig consulent hoofd-hals oncologie. Dat kan tijdens kantooruren via:   

071-529 98 49/071-529 79 51 of contacthoofdhals@lumc.nl (Verpleegkundig consulent hoofd-hals oncologie)
071-526 80 20 (Polikliniek KNO)