Osteoporose (botontkalking)
Deze informatie is opgesteld door de afdeling Endocrinologie.
Wat is Osteoporose (botontkalking)?
Osteoporose is de medische term voor botontkalking. Het is een aandoening van het skelet die ervoor zorgt dat botten dunner en zwakker worden en sneller breken. Op hogere leeftijd krijgt bijna iedereen te maken met botontkalking, maar ook jonge mensen kunnen osteoporose krijgen. In het LUMC hebben we veel ervaring met de behandeling en begeleiding van vrouwen, mannen en kinderen met botontkalking. En dankzij intensief wetenschappelijk onderzoek kunnen we osteoporose steeds beter opsporen en behandelen.
Oorzaak
Botontkalking kan ontstaan bij het ouder worden of bij vrouwen na de menopauze, maar kan ook andere oorzaken hebben. Zo is het hebben van bijvoorbeeld reuma, bepaalde darmziekten of een verstoring van een hormoonsysteem een risicofactor voor het ontwikkelen van osteoporose. Maar osteoporose kan ook een gevolg zijn van bepaalde behandelingen voor andere ziekten. Daarnaast hebben sommige mensen een erfelijke aanleg voor het ontwikkelen van osteoporose.
Waarom u bij ons in goede handen bent
Osteoporose gaat vaak samen met andere aandoeningen. Bijvoorbeeld met de ziekte van Crohn of reuma. Maar ook bepaalde medicijnen of een orgaantransplantatie kunnen leiden tot botontkalking. Bij het LUMC hebben we de deskundigheid, ervaring en het team in huis om ook in deze situaties de beste behandeling te vinden.
Multidisciplinaire samenwerking
Als u bij ons komt vanwege osteoporose, wordt u altijd geholpen door een of meer leden van ons behandelteam. Dit team bestaat uit internist-endocrinologen, internist-endocrinologen in opleiding, een verpleegkundig specialist en doktersassistentes. Samen met u zoeken we naar de beste behandeling. Uw behandelend arts werkt bovendien nauw samen met andere specialisten van het LUMC. Zo kunnen we snel een andere afdeling bij een behandeling betrekken als dat nodig is. Juist dankzij die intensieve samenwerking tussen verschillende disciplines kunnen we u zorg op hoog niveau bieden.
Zorgpad Complexe osteoporose
U kunt bij ons ook terecht voor behandeling van complexe osteoporose. Wij hebben een zorgpad voor patiënten met wervelfracturen en een indicatie voor botvormende medicijnen, mensen met een onderliggende aandoening of mensen die in het LUMC bij een andere specialist onder controle zijn en behandeling moeten krijgen voor osteoporose. Ook kunt u bij ons terecht voor een 2e mening. Het zorgpad is een serie onderzoeken waarmee we vaststellen hoe het met de kwaliteit van uw bot gesteld is. Wij proberen alle onderzoeken op één dag te verrichten en u direct/zo snel mogelijk de uitslag te geven, zodat u snel weet waar u aan toe bent. Als de benodigde onderzoeken zijn gedaan, wordt er ook gekeken waar u het beste naar toe kan voor uw behandeling.
Wetenschappelijk onderzoek naar osteoporose
Het LUMC is naast een zorgcentrum ook een belangrijk centrum voor wetenschappelijk onderzoek naar osteoporose. We zoeken continu naar betere manieren om osteoporose op te sporen en te behandelen. Zo doen we bijvoorbeeld mee met internationale medicijnonderzoeken en wordt er actief onderzoek gegaan met gegevens die we verzamelen op de polikliniek met de zogenaamde PROOSD studie, de PROspectieve OSteoporose Dataverzameling. Hiervoor wordt apart om uw toestemming gevraagd.
Om u snel duidelijkheid te kunnen geven bij (een vermoeden van) botontkalking, hebben we het zorgpad osteoporose ontwikkeld. U ondergaat verschillende onderzoeken om een diagnose te kunnen stellen, die meestal op één dag zullen plaatsvinden. Zo doen we bijvoorbeeld een botdichtheidsmeting en bloedonderzoek. Vervolgens spreekt u uw arts of verpleegkundig specialist en een doktersassistente, om u op de hoogte te stellen van de uitslag en een voorstel voor een behandelplan indien nodig.
Afspraak maken voor het zorgpad osteoporose
Heeft u een bot gebroken en bent u boven de 50 jaar? Of is er om andere redenen een vermoeden van osteoporose bij u? Dan adviseren we om uw botdichtheid te laten meten. Dit advies geldt bij alle botbreuken, behalve die van de handen, voeten en het gezicht. Vanaf 50 jaar bestaat er namelijk een verhoogd risico op osteoporose. Via de gipspolikliniek of chirurg/orthopeed krijgt u vanzelf een uitnodiging voor de botdichtheidsmeting. Ook proberen we direct uw risicofactoren op osteoporose en breuken in kaart te brengen. Naast uw leeftijd zijn er nog andere redenen om de botdichtheid te laten controleren, namelijk als:
- Botontkalking bij meer mensen in uw familie voorkomt;
- U vóór uw 45ste jaar in de overgang bent gekomen;
- U medicijnen gebruikt die het mannelijk of vrouwelijk geslachtshormoon verlagen;
- U corticosteroïden zoals prednison gebruikt;
- U een andere aandoening heeft, bijvoorbeeld een darmziekte of reuma.
Bent u niet bij ons op de gipspolikliniek of bij de chirurg geweest, maar wilt u wel graag ons zorgpad volgen? Bespreek dit dan met uw eigen arts of huisarts. Deze kan met ons overleggen of u doorverwijzen. U kunt zich op de afgesproken dag melden aan de balie van de polikliniek Endocrinologie op B2 (route 25) van het LUMC. U kunt er ook voor kiezen om een botdichtheidsmeting door uw huisarts te laten verrichten.
Wie komt u tegen en wat kunt u verwachten?
Gaat u het zorgpad osteoporose doorlopen, dan zal een verpleegkundig specialist of doktersassistente u uitleggen wat het zorgpad precies inhoudt en uit welke onderdelen het bestaat.
Wat gaat er aan een onderzoeksdag vooraf?
Voorafgaand aan de onderzoeksdag sturen we u enkele vragenlijsten toe met het verzoek deze in te vullen. Deze gaan over osteoporose en heupbreuken binnen uw familie en uw ziektegeschiedenis (de FRAX-vragenlijst), over uw calciumgebruik en over kwaliteit van leven. De antwoorden zijn belangrijk voor een goede diagnosestelling.
Het onderzoek
Op de afgesproken dag verrichten we een aantal onderzoeken:
- Botdichtheidsmeting. Dit gebeurt met een zogeheten DEXA-scanner en duurt ongeveer 15 tot 20 minuten.
Bloedonderzoek. We kijken niet alleen naar een eventuele oorzaak van de botontkalking, maar bepalen ook het gehalte vitamine D in uw bloed. Deze vitamine is belangrijk voor de botopbouw. - Röntgenfoto’s van uw ruggenwervels: We kijken of er wervelbreuken in uw wervelkolom zitten.
- Bloedonderzoek: Hierbij kijken we naar onderliggende oorzaken voor het ontwikkelen van osteoporose
- Op indicatie urineonderzoek: Een 24-uurs urinemeting van kalkuitscheiding zegt veel over de kalkhuishouding in uw lichaam.
- In uitzonderlijke gevallen nemen we een botbiopt (niet op de eerste onderzoeksdag). Onder plaatselijke verdoving halen we een klein stukje botweefsel bij u weg.
Met een aantal van deze testen is röntgenstraling gemoeid. De hoeveelheid straling is altijd zeer laag en niet schadelijk.
Micro-indentatie
Momenteel wordt de botdichtheidsmeting middels DXA scan gebruikt om te kijken of er sprake is van osteoporose en daarmee een indruk te krijgen van uw risico op een breuk. Echter zien we soms ook breuken bij mensen die geen osteoporose hebben. De botdichtheidsmeting van het bot zegt hoeveel bot u hebt (botmassa), maar niet hoe hard het bot is. Men is dus op zoek gegaan naar manieren om de hardheid (botkwaliteit) van het bot in te schatten. Dit kan onder andere via micro-indentatie. Het apparaatje dat hiervoor gebruikt wordt, is in staat met een klein naaldje in het scheenbeen de botkwaliteit te meten. We verrichten deze metingen bij patiënten waarbij er geen betrouwbare botmassa te meten is, of bij patiënten waarbij we met de botdichtheidsmeting alleen onvoldoende informatie krijgen over het breuk risico.
Het LUMC is het enige ziekenhuis in Nederland die beschikking heeft tot deze methode en onze artsen leveren ook een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van deze techniek.
Uitslag van het onderzoek
Na de onderzoeken heeft u een gesprek met een doktersassistente of uw arts of verpleegkundig specialist. Deze doet nog enkele kleine lichamelijke testen en stelt u nog wat aanvullende vragen. Direct daarna hoort u de uitslag van de onderzoeken en krijgt u leefstijladviezen. Ook zal een advies gegeven worden ten aanzien van eventuele behandeling van osteoporose mocht dit nodig zijn.
Welke behandelingen zijn er mogelijk?
Osteoporose is goed te behandelen. Als bij u osteoporose is vastgesteld, gaan we op zoek naar een behandeling die het beste bij uw situatie past. Een behandeling bestaat in ieder geval altijd uit leefstijladviezen. Daarnaast schrijven we mogelijk medicijnen voor. Zo versterken we de botopbouw en proberen we te zorgen dat uw eerste breuk ook meteen uw laatste blijft.
Welke behandelingen zijn er?
Met de juiste begeleiding en eventueel medicijnen kunnen we uw botten weer een stuk sterker maken en het risico op nieuwe breuken doen afnemen.
Leefstijladviezen
Een aanpassing van uw voedings- of leefpatroon kan al een groot verschil maken voor de kwaliteit van uw botten.
- Zorg dat u via eten en drinken voldoende kalk (calcium) en vitamine D binnenkrijgt. Deze maken het bot sterker. Kalk zit onder meer in zuivelproducten.
- Zorg dat u regelmatig buiten komt. Zonlicht bevordert de aanmaak van vitamine D in de huid. In de wintermaanden, en soms ook in de zomermaanden, kan het verstandig zijn om extra tabletten vitamine D te slikken. Het vitamine D gehalte zal ook gemeten worden met het bloedonderzoek. Over het algemeen is een dagelijkse dosis van 10 tot 20 microgram het beste. In sommige voedingsmiddelen zit ook vitamine D, maar deze hoeveelheid is beperkt.
- Lopen verbetert de botkwaliteit. Een half uur per dag stevig wandelen levert al veel op. Daarnaast zorgt bewegen voor meer conditie en meer spierkracht. Dit verkleint weer de kans om te vallen. Ook andere vormen van beweging waarbij u de botten belast, zoals tennissen en tuinieren, zijn gunstig voor de botopbouw.
- Soms is het goed –zeker bij wervelbreuken– om extra op uw houding te letten. Het kan nuttig zijn een therapie te volgen die hier specifiek op is gericht, zoals Fysiotherapie, Mensendieck of Caesartherapie.
- Wees matig met alcohol en koffie. Ook adviseren we te stoppen met roken. Roken en meer dan drie glazen alcohol per dag verlagen de botdichtheid en verhogen de kans op botbreuken.
Medicijnen
Een aanpassing van uw leefstijl is niet altijd voldoende om uw botten weer sterk te maken. In dat geval schrijven we ook medicijnen voor. Er bestaan verschillende middelen om osteoporose te behandelen.
Bisfosfonaten. Deze gaan de botafbraak tegen. U krijgt de middelen toegediend via een infuus (eenmaal per jaar) of u neemt ze in via tabletten of drank eenmaal per week. De behandeling duurt meestal 3-6 jaar voor infuus en 5 jaar voor drank en tabletten. De arts bespreekt daarna met u of de behandeling moet worden voortgezet.
Injecties met denosumab. Deze remmen de botafbraak en bevorderen de botopbouw. De injecties worden elk half jaar gegeven. Dit gebeurt in het ziekenhuis, door (de assistente van) uw huisarts, of door uzelf. In het laatste geval legt een gespecialiseerd verpleegkundige of doktersassistente uit hoe dit in zijn werk gaat. Denosumab wordt vaak voor een periode van 3 jaar voorgeschreven, waarna bekeken zal worden of het voortgezet dient te worden. Als u stopt met Denosumab moet u een nabehandeling krijgen met bisfosfonaten.
Injecties met teriparatide. Deze stof lijkt op het hormoon van de bijschildklier en stimuleert de botopbouw. De injecties voert u dagelijks zelf uit. De behandelduur betreft 24 maanden. Daarna volgt een behandeling met een bisfosfonaat of met denosumab.
Injecties met Romozosumab. Deze stof remt het eiwit sclerostine, waardoor de botopbouw gestimuleerd wordt. De injecties zijn één keer per maand en voert u zelf uit. Een instructie zal door een gespecialiseerd verpleegkundige gegeven worden. De totale behandelduur is 1 jaar en daarna volgt een behandeling met een bisfosfonaat of met denosumab.
Calciumtabletten en/of tabletten met vitamine D3.
Pijnstillers. Deze schrijven we voor als u pijn hebt na een botbreuk.
Sinds 1 januari 2023 worden calcium en vitamine D tabletten niet meer vergoed. Deze medicijnen zijn via de drogist eventueel ook krijgen, dat scheelt soms qua kosten in vergelijking met uw apotheek. Let u dan goed op hoeveel calcium en/of vitamine D er in het merk zit wat u koopt, zodat dit overeenkomst met het advies wat u van ons heeft gekregen.
Mocht u calcium en/of vitamine D supplementen gebruiken voor een andere ziekte dan osteoporose, zoals hypoparathyreoidie of malabsorptie na een maagverkleinende operatie, neem dan contact op met uw behandelend arts voor een persoonlijk advies.
Wat is de prognose?
Osteoporose is een chronische aandoening die niet volledig te genezen valt. Met een passende leefstijl en medicijnen kan de botdichtheid wel verbeteren. Hierdoor wordt de kans op botbreuken, en de bijbehorende complicaties, kleiner.
Osteoporose is een chronische aandoening. De kwaliteit van uw botten zal door de behandeling verbeteren, maar het blijft altijd een aandachtspunt. Het is daarom goed om regelmatig de toestand van uw botten te laten controleren. En als er reden voor is, houden we een vinger aan de pols. Ondervindt u problemen, dan kunt u altijd contact met ons opnemen.
Welke specifieke nazorg kunnen we bieden bij deze aandoening?
Welke specifieke nazorg kunnen we bieden bij deze aandoening?
We hebben een aantal maanden na de start van de behandeling graag even contact met u. We kijken dan of de behandeling naar wens verloopt en of de medicijnen aanslaan. Er wordt dan ook gekeken waar u het beste onder controle kan blijven. Dit kan soms bij de huisarts, een ziekenhuis bij u in de buurt, of in de zogenaamde anderhalve lijn (dat zijn internisten die buiten het ziekenhuis werken, de praktijkinternisten) zijn, of u blijft bij ons onder controle. In dat geval nodigen we u een jaar na de start van de behandeling opnieuw uit. Tijdens dat consult kijken we naar het effect van de behandeling en of het nodig is dat u bij ons onder behandeling blijft. Gebruikt u een bisfosfonaat of denosumab? Dan kan uw huisarts of kunnen de praktijkinternisten het vaak van ons overnemen. Bij teriparatide of romozosumab gebruik, blijft u bij ons onder controle tot de behandeling is afgesloten.
Er kunnen ook andere redenen zijn dat u in het LUMC onder controle blijft. Bijvoorbeeld als u al op jonge leeftijd osteoporose heeft ontwikkeld of een onderliggende aandoening heeft. Als u bij ons onder behandeling bent, nodigen we u eens per jaar uit voor controle.
Revalidatie
Heeft u een bot gebroken, dan kan het nodig zijn dat u moet revalideren. Samen met een revalidatiearts of fysiotherapeut stelt u een revalidatieplan op. Volgens een gericht programma traint u de spieren en werkt u aan uw conditie.
Waar moet u op letten na uw behandeling?
Breekt u opnieuw een bot of heeft u problemen met uw ruggenwervels, neem dan contact op met het LUMC. Dat geldt ook als u problemen heeft met de medicijnen, als deze bijwerkingen geven of als er plots een sterke verandering is in uw gezondheid.
Contact bij problemen na uw behandeling
Als u problemen ondervindt of vragen heeft over osteoporose, kunt u contact opnemen met de polikliniek Endocrinologie. Deze is bereikbaar via tel. 071 - 526 35 05 (op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur) U kunt ons ook per mail bereiken via bot@lumc.nl.
Behandelteam
De internist-endocrinoloog of internist-endocrinoloog in opleiding is uw regievoerend arts. Daarnaast krijgt u te maken met de verpleegkundig specialist of de doktersassistente. Dankzij een nauwe samenwerking tussen de verschillende afdelingen kunnen we bovendien snel nog meer specialisten van het LUMC bij uw behandeling betrekken als dat nodig is.
Dr. N.M. Appelman-Dijkstra
Internist-endocrinoloog
Dr. F.M. Van Haalen
Internist-endocrinoloog
Dr. E.M. Winter
Internist-endocrinoloog
Y. Bernards
Verpleegkundige in opleiding tot specialist
L. van der Schee
Doktersassistente
Wie kunt u nog meer tegenkomen?
- Kinderendocrinoloog: Dr. S.D. Joustra
- Kaakchirurg: Drs. R. Goey; Drs. M.A.P. van Swaay
Aan welke studies kan je meedoen?
Het LUMC is niet alleen een centrum voor zorg, maar ook voor wetenschappelijk onderzoek. Onze artsen en wetenschappers doen voortdurend onderzoek naar nieuwe diagnosetechnieken, nieuwe medicijnen en andere behandelmethoden bij osteoporose. Dankzij nieuwe inzichten en verbeterde technologieën kunnen we u steeds beter helpen.
Patiëntgebonden onderzoek
Veel van het onderzoek dat we doen naar osteoporose kunnen we alleen maar verrichten als patiënten zelf deelnemen. We stellen het daarom zeer op prijs als u hiertoe bereid bent. Als patiënt heeft u er ook profijt van dat bij ons de nieuwste geneesmiddelen worden getest. Als de standaardmedicijnen bij u onvoldoende werken, heeft een experimenteel middel mogelijk meer effect. Deze middelen worden in studieverband aangeboden.
U kunt uw arts vragen, maar het behandelteam zal ook zelf de behandelmogelijkheden met u bespreken.
Waar doen we momenteel onderzoek naar?
We hebben binnen het LUMC altijd meerdere studies lopen naar osteoporose. Sommige onderzoeken zijn patiëntgebonden, andere vinden vooral in het laboratorium plaats.
Botdichtheidsmeting en wervelonderzoek
We onderzoeken diverse methodes om uw botdichtheid nog beter en betrouwbaarder in beeld te brengen met de huidige beschikbare meetapparatuur door bijvoorbeeld de techniek van de meting aan te passen aan u.
Contact
Wilt u meer weten of heeft u nog vragen? Neem dan contact met ons op of volg de links voor aanvullende informatie.
Patiëntportaal mijnLUMC
In het patiëntportaal mijnLUMC vindt u een duidelijk overzicht van uw behandelingen en hebt u inzicht in uw medische gegevens. Snel en veilig. Thuis, onderweg en in het ziekenhuis.
Patiënt verwijzen
Informatie voor artsen en instellingen die patiënten naar het LUMC willen verwijzen.
Contactgegevens voor patiënten
Polikliniek Endocrinologie: 071 - 526 35 05