Videoreflectie in het ziekenhuis (zonder elkaar de les te lezen): zo pak je het aan

Het begon tien jaar geleden met een camera boven een bedje. Heesters: "Dat was nog zonder geluid en van de zorgverleners kwamen alleen de handen in beeld. Op een gegeven moment ging het team de beelden samen terugkijken. Daardoor gingen medewerkers bewuster nadenken over handelingen en zich beter aan richtlijnen houden."

De jaren erna is de afdeling het filmen gaan uitbreiden. "Inmiddels hangt er ook een camera aan de muur die de hele kamer in beeld brengt en ook geluid opneemt. Ook zijn we gaan filmen met een speciale bril – waardoor je een point of view shot krijgt – die opneemt wat de drager ziet en hoort. Verder is het nu zo uitgebreid dat zorgverleners herkenbaar in beeld komen", zegt ze.

De intensive care neonatologie behandelt te vroeg geboren baby's en zieke pasgeborenen die intensieve zorg nodig hebben na de geboorte. De afdeling filmt handelingen zoals de opvang van een baby direct na de geboorte en acute ingrepen zoals een intubatie (het inbrengen van een beademingsbuis).

Privacy, veiligheid en kwetsbaarheid

Een belangrijke voorwaarde bij het filmen is privacy. Zorgverleners moeten per keer toestemming geven om gefilmd te worden en de beelden te gebruiken voor een teambespreking. Na een bespreking worden de beelden altijd verwijderd.

De videosessies vinden op een later moment plaats. De betrokken artsen en verpleegkundigen kijken samen met de rest van het team een van te voren gekozen deel uit de video-opname terug en bespreken de beelden. Dat vraagt een bepaalde kwetsbaarheid van collega's. "Daarom is het belangrijk dat er sprake is van een veilige omgeving", zegt Heesters. "We hebben feedbackregels opgesteld en per sessie wijzen we een voorzitter aan die de bespreking leidt." Want stel, er ontstaat een verhitte discussie, dan is er altijd iemand om deze te begeleiden."

Een videosessie (de afdeling noemt dit met een knipoog Neoflix: een samentrekking van neonatologie en Netflix) geeft een zorgmedewerker de mogelijkheid om iets uit de dagelijkse praktijk te bespreken en eventueel te verbeteren of veranderen. Videoreflectie is bedoeld om medewerkers van elkaar te laten leren, niet om elkaar de les te lezen.

Recall bias

Voor haar promotieonderzoek deed Heesters veel kwalitatief onderzoek naar videoreflectie op de neonatologie-afdeling van het LUMC. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat de sessies hebben geleid tot verbeteringen op het gebied van richtlijnen en protocollen, tips en tricks voor het uitvoeren van procedures, ontwikkelingen op het gebied van training en onderwijs en input voor onderzoek.

Tijdens de studie interviewde Heesters artsen en verpleegkundigen over het gebruik van Neoflix. "Daar kwam onder andere uit naar voren dat je een team in het begin vooral moet laten wennen aan videoreflectie. Laat zorgverleners daarom eerst bij wat feedbacksessies aanwezig zijn, voordat ze zelf beginnen met opnames", aldus de promovendus.

Verder legt haar onderzoek bloot dat zorgverleners zich zaken na een behandeling anders herinneren dan hoe die in werkelijkheid zijn gegaan. In de wetenschap staat dit bekende fenomeen bekend als recall bias. "Op acute momenten is iedereen zo met een eigen taak bezig, dat mensen niet altijd doorhebben wat om hen heen gebeurt. Documentatie op basis van herinneringen is dan niet toereikend, terwijl je met video echt goed kunt reflecteren", zegt Heesters.

Geen kant-en-klaar-pakket

Het gebruik van videoreflectie op de afdeling neonatologie van het LUMC heeft de aandacht getrokken van andere afdelingen en ziekenhuizen. "Zij komen regelmatig bij ons langs om te kijken hoe wij het doen. Dan is iedereen eigenlijk gelijk enthousiast. Vervolgens willen ze weten hoe ze videoreflectie kunnen invoeren op hun afdeling. Daarbij hebben ze allerlei praktische vragen", vertelt Heesters.

Als antwoord op die vragen, ontwikkelde Heesters een toolbox, die die voor iedereen te raadplegen is. De toolbox biedt handvatten voor afdelingen en ziekenhuizen om aan de slag te gaan met videoreflectie. Daar zitten hele praktische tips in, zoals hoe begin je met filmen? Op de website deelt het team van neonatologie ook eigen ervaringen over het gebruik van videoreflectie. Daarnaast biedt de website onder andere informatie over hoe om te gaan met privacy en veiligheid.

De toolbox is geen kant-en-klaar-pakket. Bewust niet. Het idee is namelijk dat afdelingen hun eigen invulling kunnen geven aan het concept. Heesters: "We vinden het heel belangrijk dat de toolbox voor iedereen toegankelijk is. Waar ook ter wereld. Stel, je beschikt over weinig financiële middelen, maar je hebt wel een camera, dan zou je al genoeg hebben om te beginnen met videoreflectie."

Het wiel niet opnieuw uit te hoeven vinden

Tot slot biedt de toolbox ook een mogelijkheid voor centra die videoreflectie gebruiken om met elkaar in contact te komen en informatie uit te wisselen. Ook kunnen afdelingen van verschillende ziekenhuizen bijvoorbeeld ook gezamenlijke videosessies houden, zoals de neonatologie-afdeling nu ook al doet met collega's van een ziekenhuis in Wenen. Het (internationaal) delen van informatie tussen medische instellingen past volgens Heesters helemaal in deze tijd van openheid en transparantie. "In plaats van dat iedereen het wiel zelf opnieuw gaat uitvinden", zegt ze.