Vergeten medicijn voor bloedkanker herontdekt

Risico op hartfalen

Aclarubicine is een medicijn binnen de groep van anthracyclines. Anthracyclines worden als chemotherapie gegeven bij verschillende vormen van kanker. Deze chemotherapie is zeer effectief maar geeft ook een verhoogde kans op hartschade. Patiënten mogen daarom maar beperkt met anthracyclines behandeld worden en als de kanker terugkeert, zijn anthracyclines geen optie meer.

Neefjes: “We hebben eerder aangetoond dat je doxorubicine, een ander medicijn binnen de anthracylinegroep, kan ‘ontgiften’. We kunnen het medicijn zo aanpassen dat dit het hart met rust laat, maar wel tumorcellen doodt. Dat klinkt veelbelovend, maar deze bevindingen zijn gebaseerd op onderzoek in cellijnen en proefdieren. Er is nog jaren aan onderzoek nodig om deze doxorubicine-variant verder te ontwikkelen zodat het bij patiënten gebruikt mag worden.”

Zoektocht

Maar in het LUMC-lab van Neefjes wordt er ook een andere “niet-giftige” anthracycline bestudeerd, namelijk aclarubicine. De zoektocht naar de werking van aclarubicine begon allemaal met de 12-jarige Koen Krabbenbos, een jongetje met uitbehandelde Acute Myeloïde Leukemie (AML). Zijn familie was op zoek naar een laatste redmiddel en benaderde Neefjes. Neefjes: “Aclarubicine was een optie maar werd in 2004 van de Europese markt gehaald omdat ‘het niet goed genoeg verkocht werd’. Aclarubicine wordt nog wel in China en Japan gebruikt in de behandeling van AML-patiënten maar het was nog niet duidelijk of er sprake is van hartfalen bij deze patiënten.

Onderzoeker Xiaohang Qiao van het Antoni van Leeuwenhoek vergeleek verschillende anthracyclines in het lab en in muizen. Qiao: we onderzochten hoe deze anthracyclines kankercellen kunnen doden en wat hun bijwerkingen zijn. Uit het onderzoek blijkt dat aclarubicine veilig gebruikt kan worden in muizen, zelfs als muizen eerst behandeld waren met een toxische antracycline.

De onderzoekers en behandelende arts namen daarom contact op met dr. Li in Shanghai. Dr. Li behandelt AML-patiënten met aclarubicine. Dankzij de samenwerking met Shanghai kreeg het Neefjes lab toegang tot data van patiënten die intensief met anthracyclines behandeld waren. De effecten van verschillende anthracyclines (waaronder aclarubicine) konden zo met elkaar vergeleken worden. De hoofdvraag was of aclarubicine een effectieve chemobehandeling is die nog gebruikt kan worden bij uitbehandelde AML-patiënten, zoals bij Koen.

Mogelijk wondermiddel?

“Op basis van de data uit Shanghai blijkt dat zo’n 70% van de uitbehandelde AML-patiënten op een aclarubicine-gebaseerde therapie reageerde en zo’n 30% zelfs genas.” In Nederland is de 5-jaars overleving voor AML-patiënten momenteel 30%. “De onderzoeksresultaten tonen aan dat de overlevingskans naar 53% stijgt als de uitbehandelde AML-patiënten alsnog met aclarubicine behandeld worden! Het ontbreken van harttoxiciteit is de belangrijkste reden van het succes van aclarubicine, omdat je kan blijven doorbehandelen,” aldus Neefjes. De patiënteninformatie uit Shanghai laat ook zien dat aclarubicine effectiever is dan venetoclax, het nieuwste (en dure) geneesmiddel voor AML. En dat, in tegenstelling tot venetoclax, patiënten niet ongevoelig worden voor behandeling met het veel goedkopere aclarubicine.

Helaas is aclarubicine momenteel niet beschikbaar voor Nederlandse patiënten en er is nog veel werk nodig om het middel terug op de Europese markt te krijgen. “Koen overleed kort nadat de familie ons gecontacteerd had. Maar dankzij zijn verhaal is de samenwerking met dr. Li tot stand gekomen en hebben we grote stappen gemaakt in het onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van het gebruik van aclarubicine bij uitbehandelde AML-patiënten.”

Omdat aclarubicine niet in Nederland beschikbaar is voor klinische studies, starten er klinische studies met dr. Li in China om het gebruik van aclarubicine bij AML en andere bloedkankerpatiënten verder te onderzoeken. “Er wordt dus hard gewerkt opdat ons onderzoek perspectief kan bieden aan AML- en andere bloedkankerpatiënten voor wie er nu geen behandelingsopties meer zijn”, aldus Neefjes.

Meer weten over het onderzoek? Lees hier de publicatie in Molecular Cancer.

Het verhaal van Koen is met toestemming van zijn ouders gedeeld, in liefdevolle herinnering aan hun zoon.