Veilig werken met straling: schijnwerpers op ons stralingsonderwijs

Wie werken er in het ziekenhuis met straling?

Wouter Veldkamp, klinisch fysicus en opleidingsverantwoordelijke van de opleidingen Stralingsbescherming: “Er zijn veel verschillende zorgverleners die gebruikmaken van straling in hun werk in het ziekenhuis. Denk bijvoorbeeld aan radiologen die röntgenfoto’s bekijken of patiëntverrichtingen doen onder röntgengeleiding (doorlichting). Ook cardiologen, orthopeden en maag-, darm-, leverartsen kunnen gebruikmaken van röntgengeleiding. Aan de andere kant heb je nucleair geneeskundigen die werken met radioactieve stoffen. Deze worden bijvoorbeeld ingezet om te kijken of er uitzaaiingen zijn bij kanker, maar ook om de werking van een orgaan beter te bekijken. De afdeling radiotherapie werkt met patiënten die bestralingen ondergaan. Voor verschillende specialismen, bieden we verschillende cursussen aan.”

Wat is het belangrijkste doel van de opleidingen stralingsbescherming?

 “Het belangrijkste doel is dat er veilig gewerkt wordt met straling, voor de patiënt én voor de zorgverlener zelf. Daarnaast is er aandacht voor wet- en regelgeving en natuurkundige en biologische kennis rond straling.”

De specialisten die met straling werken, zijn verplicht om een opleiding te volgen en hiervoor een diploma te halen. Het LUMC heeft de erkenning om de opleidingen Stralingsbescherming aan te bieden. Van meerdere opleidingen zijn we zelfs de enige aanbieder. In Leiden hebben we over  een halve eeuw kennis en ervaring opgebouwd over straling. Het onderwijs begon bij het Interuniversitaire J.A. Cohen Instituut voor Radiopathologie en Stralenbescherming (IRS) en is eind vorige eeuw door verschillende afdelingen vanuit het LUMC verzorgd. Vandaar dat we een unieke positie op dit gebied hebben. De opleidingen bieden we aan via LUMC Boerhaave Nascholing, die postacademische nascholingen aanbiedt voor zorgprofessionals. Jaarlijks slagen ongeveer vierhonderd medisch specialisten voor de verschillende opleidingen.”

Wat zijn voorbeelden van beschermingsmaatregelen?

“Er zijn verschillende stralingsbeschermingsmaatregelen voor zorgverleners die werken met straling. Iets wat veel mensen misschien kennen, is dat wanneer er een röntgenfoto gemaakt wordt, de zorgverlener vaak achter glas in een bedieningsruimte gaat staan. Dit is loodglas dat bescherming biedt tegen de röntgenstraling. Ook zijn er loodschorten die professionals dragen en brillen met loodglas. Daarnaast hebben we schildklierbeschermers. De schildklier is namelijk relatief gevoelig voor straling. In de röntgenruimte zelf zitten loodflappen aan de behandelingstafel, is er een verplaatsbaar loodglas aanwezig dat met een arm aan het plafond bevestigd is en kan iemand achter een verrijdbaar loodglas staan. Bij radioactieve stoffen, kunnen professionals ook beschermende kleding en brillen dragen. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat een radioactieve stof in de ogen komt.”

“Daarnaast kun je, waar het kan, afstand nemen van de patiënt. Hoe meer afstand, des te minder intens de straling wordt. Bij beeldvorming met röntgenstraling is het daarnaast belangrijk om goed te kijken hoe groot het gebied is dat je in beeld wilt krijgen. Een groter gebied, betekent ook meer straling waar je de patiënt aan blootstelt. Zo zal ook de gekozen richting van de röntgenbundel door de patiënt effect hebben op de patiëntdosis en zijn er allerlei instellingen op de apparatuur die we kunnen kiezen om de dosis verder te beperken. Een lagere dosis voor de patiënt betekent ook een lagere dosis voor de zorgprofessional. Tijdens de cursussen delen we zakkaarten met veiligheidsmaatregelen uit die deelnemers mee kunnen nemen. Zo hebben ze deze altijd bij de hand.”

Dat klinkt als veel stof die cursisten moeten leren. Hoe maken jullie het een beetje leuk?

“Het is best droge stof inderdaad, maar gelukkig werken we samen met LUMC Boerhaave Nascholing die onderwijskundigen hebben die ons helpen om het onderwijs interactiever te maken. We geven meer werkcolleges, laten cursisten direct meedenken in de lessen en creëren animatievideo’s, bijvoorbeeld over hoe röntgenstraling werkt en hoe de straling wordt opgewekt. Daarnaast zijn we bezig met de ontwikkeling van een simulatieprogramma, in samenwerking met het ICTO team (ICT & Onderwijs). In het LUMC kunnen we namelijk practica geven waarbij met een röntgenapparaat gewerkt wordt, maar de opleidingen voor medisch specialisten bieden we door het hele land aan, ook op locaties buiten een ziekenhuis. Met een online simulatieprogramma kunnen deelnemers zo alsnog het praktische gedeelte oefenen. Het programma is nog in ontwikkeling, maar we hopen deze op korte termijn voor het eerst uit te proberen. Het mooie is dat we mensen in het LUMC-onderwijs hebben die dit kunnen maken. Dat maakt afstemming makkelijker en je hebt volledig in eigen hand wat je wilt ontwikkelen. We willen in de toekomst ook meer innovaties ontwikkelen en toepassen, bijvoorbeeld door de inzet van extra e-learnings, maar daar staan we nu nog aan het begin.”

Hoe wordt de kwaliteit van de opleidingen gewaarborgd?

“De overkoepelende coördinatie van de opleidingen valt nu onder de verantwoordelijkheid van klinisch fysici. Zij hebben verstand van veiligheid en kwaliteit van onderzoek en behandeling met straling en radioactieve bronnen die je aan patiënten kan toedienen. Zij weten ook veel van apparatuur, bijvoorbeeld röntgenapparatuur of bestralingsapparaten. Klinisch fysici zijn helemaal op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op deze gebieden.

“Daarnaast is er de Boerhaave Commissie (kwaliteitscommissie) die ons adviseert en rapporteert aan de raad van bestuur van het LUMC. Iedere opleiding heeft apart een opleidingscommissie, en ook is er opleidingsoverstijgend de Begeleidingscommissie Opleidingen Medische Stralingsbescherming. Deze laatste commissie bestaat uit een vertegenwoordiging van artsen, klinisch fysici radiotherapie, radiologie en nucleaire geneeskunde, en een ambtenaar van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De Begeleidingscommissie begeleidt de opleidingen zowel wat betreft inhoud als organisatie en onderwijskwaliteit. Bovendien wordt de erkenning van de opleidingen iedere vijf jaar opnieuw aangevraagd bij de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingshygiëne (ANVS). Daarvoor moeten we bij visitaties aantonen dat ons onderwijs van hoge kwaliteit is en innoveert.”

“Natuurlijk kijken we ook naar examenvragen. Er worden allerlei analyses gedaan op de diverse type vragen die worden ingezet bij de examens van de opleidingen. Bij opvallendheden, buigt de examencommissie zich hierover. En laten we de cursisten zelf niet vergeten. De feedback die zij geven, wordt geëvalueerd om de opleidingen nóg beter te maken. Dit zijn allemaal bouwstenen om de kwaliteit goed te borgen.”

Meer weten over het stralingsonderwijs? Je vindt alles wat je wilt weten op de website van Boerhaave Nascholing.