Vaccin tegen mijnworm stap dichterbij door mensen kortstondig te besmetten

Verwaarloosde ziekte

De ziekte is in Nederland vrijwel onbekend omdat mijnwormen vooral in tropische gebieden voorkomen. En dan vooral in gebieden met veel armoede en weinig of slechte sanitaire voorzieningen. De rest van de wereld heeft dan ook weinig oog voor de problemen rond de mijnworm. Om die reden spreekt de Wereldgezondheidsorganisatie van een verwaarloosde, tropische ziekte, waar de wereld weinig in investeert.

Het LUMC heeft veel expertise op het gebied van parasitaire infectieziekten en doet onder andere onderzoek naar de ontwikkeling van vaccins tegen malaria en worminfecties. Op deze manier draagt LUMC bij aan de strijd tegen armoedegerelateerde en verwaarloosde ziekten en nu dus ook tegen mijnworminfectie.

Mensen raken keer op keer besmet

Maar wat zijn mijnwormen eigenlijk? En hoe kun je ze krijgen? Hoofdonderzoeker Marie-Astrid Hoogerwerf legt het uit. "Mijnwormen zijn parasieten, die zich bij een infectie van mensen vastbijten aan de wand van de dunne darm. Infecties kunnen daarom leiden tot een ijzer- en eiwittekort en bloedarmoede. Bij kinderen kan infectie met mijnwormen ook gepaard gaan met groeiproblemen."

Volwassen wormen paren in de darm en hun eitjes verlaten vervolgens de gastheer via de ontlasting. Vooral in gebieden waar geen goede sanitaire voorzieningen zijn, komen wormeitjes in de grond of in het gras terecht waar ze verder uitgroeien tot larven. Mensen lopen met hun blote voeten erdoorheen en raken via de huid besmet. "En zo blijft de cyclus in stand.", zegt ze.

En dus moet er iets gebeuren om die cyclus te doorbreken. "Albendazol is een goed middel, dat wormen, larven en eitjes dood. Vanuit het Mass Drug Administration-programma van de WHO wordt dat jaar- of tweejaarlijks ook uitgedeeld in die omgevingen. Maar omdat je geen immuniteit opbouwt door een infectie en mensen steeds opnieuw besmet raken, is het dweilen met de kraan open", zegt Hoogerwerf.

Eitjes van de mijnworm zijn alleen onder een microscoop te zien.

Gecontroleerde besmetting met larven

Om meerdere redenen is het heel lastig om immuniteit op te bouwen tegen mijnworm. Het is wetenschappers daarom nog niet gelukt om een vaccin tegen de ziekte te maken. Maar Hoogerwerf heeft ontdekt dat er toch een manier lijkt te zijn om de mijnwormen te verslaan. Daar kwam ze achter door Nederlandse proefpersonen, die nog nooit waren blootgesteld aan mijnwormen, in een gecontroleerde omgeving te besmetten met de larven van de worm. De infectie werd vervolgens afgebroken met Albendazol zodat de larven zich niet verder konden ontwikkelen tot volwassen wormen.

Hoogerwerf: "Het zijn de volwassen wormen die het immuunsysteem afremmen. Daardoor wekt het lichaam geen goede immuunrespons op. Door vrijwilligers alleen een korte infectie te geven, hoopten we dat ze tegen de larven wél afweer zouden opbouwen. Het infecteren met de larven hebben we uiteindelijk drie keer gedaan. Dat kun je vergelijken met drie boostervaccinaties."

Eitjes tellen in poep

Daarna telde de onderzoeker de eitjes in de proefpersonenpoep om te zien of de 'larvenboosters' het gewenste effect hadden. Vergeleken me de controlegroep had de behandeling met de larvenboosters inderdaad geleid tot minder eitjes in de ontlasting, al was het verschil nog niet doorslaggevend. "Maar binnen de behandelde groep was een subgroep met een heel duidelijke huidreactie en immuunrespons. Deze subgroep had aanzienlijk minder eitjes in de ontlasting. Zo hebben voor het eerst aangetoond dat het inderdaad mogelijk is om iets van bescherming op te wekken tegen mijnwormen", zegt Hoogerwerf.

Andere LUMC-onderzoekers gaan verder aan de slag met de door Hoogerwerf verzamelde gegevens, met als bedoeling een vaccin tegen mijnwormen te maken. Om te voorkomen dat mensen in aanraking komen met de larven is er ook veel aan gelegen om (betere) riolering aan te leggen op plekken waar de infectieziekte veel voorkomt. Maar dat is veel makkelijker gezegd dan gedaan, omdat het vaak gaat om landelijke, afgelegen gebieden met enorme armoede. "Dan is een vaccin ontwikkelen helaas minder ingewikkeld", besluit Hoogerwerf.

De studie is gepubliceerd in The Lancet Microbe.

Dit onderzoek is verricht bij LUCID (Leiden University Center for Infectious Diseases) en mede mogelijk gemaakt dankzij financiering van stichting Dioraphte.