Verjaardag van de psychiatrie

Als die vraag me gesteld wordt moet ik vaak terugdenken aan mijn oude buren. Ze konden heel goed vertellen wat er volgens hen veranderd was in de psychiatrie. In Oegstgeest is al meer dan 100 jaar een psychiatrische instelling gevestigd: eerder Endegeest en de Jelgersmakliniek genaamd, nu heet het GGZ Rivierduinen. Vanaf eind jaren veertig woonden zij tegenover het oude Endegeest. Toen was dat een parkachtig terrein met paviljoens omringd door hekken. Achter dat hek liepen de patiënten, verward, schreeuwend, jammerend, wezenloos. Ze werden er vooral goed verzorgd, hadden gesprekstherapie, werden gemasseerd of kregen warm- en koudwaterwassingen. Ook was er arbeidstherapie. Met de komst van medicijnen zoals antidepressiva, antipsychotica en behandelingen zoals ECT (elektroconvulsieve therapie, ook wel ‘shocktherapie’ genoemd) kwam er een grote verandering. Het hek om het terrein verdween, er waren minder verwarde en schreeuwende patiënten, en zij gingen zelf een boodschapje doen bij de winkels in Oegstgeest.

Beschermende factoren

Naast de veranderingen die mijn oude buren signaleerden zijn er nog veel meer positieve ontwikkelingen geweest. Het stigma op psychiatrische aandoeningen neemt af. Het hebben van een psychiatrische ziekte is niet meer ‘een zwakte van de persoon’, ‘een week karakter hebben’ of ‘de schuld van de ouders’ (meestal de moeder). Het wordt nu meer gezien als een aandoening waar factoren een rol spelen die iemand kwetsbaarder maken zoals erfelijke aanleg, seksueel misbruik in de vroege jeugd. Maar ook uitlokkende en onderhoudende factoren spelen een rol. Denk hierbij aan heftige stress, een lichamelijke ziekte, hormoonveranderingen, bepaalde karaktertrekken, het hebben van een chronische ziekte, middelengebruik. Gelukkig weten we dat er ook beschermende factoren zijn, zoals een dak boven je hoofd, voldoende geld om dagelijks gezond eten te kopen, waardevolle contacten met anderen, een opleiding, werkzaamheden en hobby’s hebben waar je plezier aan beleeft en energie uithaalt.

Neurostimulatie

Bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen wordt geprobeerd om aan al deze aspecten aandacht te besteden. Naast medicijnen zijn er specifieke psychologische en andere behandelingen ontwikkeld. Een bekende is EMDR, een therapie die zeer effectief is voor de behandeling van trauma’s. Maar ook Schematherapie voor borderline persoonlijkheidsstoornis is relatief nieuw en kan deze patiënten enorm goed helpen. De laatste jaren wordt er toenemend onderzoek gedaan naar neurostimulatie met Deep Brain Stimulation en Transcraniële Magnetische Stimulatie, voor moeilijk behandelbare dwangstoornis of depressie.

Jonge buren

Kortom: in 150 jaar psychiatrie is er heel veel onderzoek gedaan en veel bereikt. Maar er valt nog veel te doen. Niet alle patiënten verbeteren met de bestaande behandelingen en sommigen krijgen later in hun leven een terugval in klachten. Daarnaast zijn niet alle behandelingen voor iedereen beschikbaar, of er zijn lange wachtlijsten. Naar mijn indruk zou er ook veel meer aan preventie gedaan kunnen worden. Ik hoop dat als ik 85 jaar ben, ik mijn jonge buren weer nieuwe veranderingen en verbeteringen over de psychiatrie kan verhalen.

Irene van Vliet is chef de (poli)clinique Psychiatrie.