Blog: ‘Om obesitas de wereld uit te helpen moeten we onze omgeving structureel aanpakken’
Hoe kan de Wereld Obesitas Dag bijdragen aan de oplossing van dit grote probleem?
Gebrek aan wilskracht
Als ik een lezing geef over overgewicht krijg ik nog weleens de vraag of het niet allemaal komt door te weinig wilskracht. De mensen die deze vraag stellen hebben vaak een normaal gewicht. Ze leven kennelijk in de illusie dat ze dat te danken hebben aan hun eigen superieure wilskracht en bewuste manier van leven. Maar zo simpel ligt de zaak niet, leg ik dan uit. We leven bijna allemaal verkeerd, maar worden daar niet allemaal dik van. Obesitas is, net als vele andere chronische ziekten, het resultaat van de wisselwerking tussen onze manier van leven en bepaalde genen. Stress, te weinig slaap, te weinig beweging en te veel van het verkeerde eten maken mensen die obesitasgenen hebben te zwaar. Terwijl anderen, die bij wijze van spreken net zo ongezond leven, daar veel minder zwaar van worden (maar er waarschijnlijk wel een andere ziekte van krijgen).
De samenleving is schuldig
Ons gedrag wordt sterk bepaald door de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht. We stellen hoge eisen aan onszelf, willen alles reguleren, maken weinig tijd voor slaap en rustig eten, en zitten zo veel mogelijk. Bovendien is er 24/7 (verkeerd) eten beschikbaar. Altijd en overal. De meeste mensen weten wel dat dat allemaal ongezond is. Maar we worden geleefd door onze cultuur. We ontkomen niet aan de omgeving die wij zelf creëren, gedreven door biologische driften. We zijn als mens gevormd in tijden van schaarste en gebouwd om die schaarste het hoofd te bieden. De genen die de aanleg voor overgewicht veroorzaken waren vroeger voordelig. Ze zorgen voor efficiënte opslag van voedsel. Vandaag zijn die genen ongunstig geworden, omdat de techniek ons overvloed heeft gebracht. Het is ondenkbaar dat we obesitas de wereld uit krijgen zonder onze omgeving structureel aan te pakken. Veel wetenschappers beschouwen overgewicht als een normale reactie op een abnormale omgeving. We vragen mensen te vechten tegen hun eigen genen wanneer we verwachten dat ze zelf hun gewicht aanpakken in de context van overvloed. Een enkeling bokst dat voor elkaar, maar de overgrote meerderheid vecht tegen de bierkaai.
Politieke besluiten
Ik heb het al vaker geschreven: we moeten met z’n allen besluiten of en hoe we onze leefomgeving gezonder willen maken. Dat is niet alleen belangrijk voor mensen met overgewicht. Ook mensen zonder obesitasgenen profiteren van een gezonde leefomgeving. Minder stress, gezonde voeding en regelmatig bewegen verbeteren het welzijn en verkleinen de kans op ziekte, ook bij mensen met een normaal gewicht. Het vraagt echter veel van een samenleving om ingebakken overtuigingen en gewoontes, die bovendien door biologische driften worden gestuurd, om te buigen naar door de ratio gedreven ideeën. De opvattingen van de democratisch gekozen Nieuw Zeelandse premier Jacinda Ardern stemmen hoopvol. Zij stelt het welzijn en de gezondheid van de bevolking boven economische groei en bruto nationaal product. “Economic growth is pointless when people aren’t thriving.” Een meerderheid van de Nieuw Zeelandse bevolking is het daar kennelijk mee eens. Ik hoop dat een jaarlijks terugkerende Wereld Obesitas Dag het probleem telkens weer in deze context onder de aandacht brengt, zodat ook mensen in andere landen er langzaam in gaan geloven.
Hanno Pijl is internist en hoogleraar in het vakgebied diabetes en overgewicht.